Коғаз як сокини 34-солаи ноҳияи Восеи вилояти Хатлон акнун барои дӯстону наздикон худро Дилрабо муаррифӣ мекунад. Волидон ӯро ба он хотир Коғаз ном гузоштанд, ки ба гуфтаи худаш “сап-сафед” ба дунё омад. Аммо ба ҳайси корманди як идораи давлатӣ ва дар мавҷи иваз кардани номҳо ба шеваи зебои тоҷикӣ ӯ исмашро дар 34-солагӣ иваз кард. Коғаз Маҷидова, ки мегӯяд, аз номаш шарм медошт, акнун расман Дилрабо Маҷидӣ шуд.
"Шояд барои волидон ҳанӯз ҳам Коғазам"
Табдили ном ва ё насаб дар Тоҷикистон маҷбурӣ нест, вале як амали хеле мушкил ва заҳматталабу серхарҷ аст.
Ӯ рӯзи 5-уми октябр гуфт, “вақте дар мактаб мехондам, ҳамсинфон масхара мекарданд. Онҳо мегуфтанд, ту коғаз ҳастӣ ва бояд ба рӯят хат бинависанд. Вале намедонистам чӣ хел номамро иваз кунам. Вақте насабамро тоҷикӣ кардан хостам, дар онҷо гуфтанд, ки метавонӣ номатро ҳам иваз кунӣ. Шояд волидон маро Дилрабо нагӯянд ва ман барояшон ҳамон Коғаз бимонам. Ҳадди ақал дигар дар ҷои кор саволҳо дар мавриди маънои номам камтар мешавад.”
Дар Тоҷикистон мисли Коғаз садҳо нафарро волидон номҳои гӯшхарошу дағал ё ғайриоддӣ монанди сангу кулӯх, табару теша, ёфтаку бофтак ном ниҳодаанд.
Ду соли ахир маъракаи ивазкунии ному насаб аз шакли русӣ ба тоҷикӣ ва “бар асоси суннатҳои миллӣ” миёни сокинони кишвар гарм шудааст. Дар ин муддат даҳҳо мансабдори тоҷик ҳам, ки бо ном ё насабҳои нохушоянду хандаовари худ дар мақомҳои давлатӣ фаъолият карда аз минбарҳои баланд суханронӣ мекарданд, исму насаби худро тағйир доданд.
Хоракашев чӣ гуна Раҳматуллозода шуд?
Аз ҷумла, мақомдорони давлатӣ Хоркашев, Девонаев, Табаров, Бузмаков ва чанд тани дигар, ки то чанд соли пеш исмашон дар расонаҳо зиёд дида мешуд, чунин насабҳои худро бо насабҳои тоҷикии зебо иваз карданд. Сахидод Раҳматуллозода, мудири Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти тоҷик, ки то як соли пеш насабаш Хоркашев буд, мегӯяд ҳанӯз аз солҳои аввали истиқлол тасмими иваз кардани насабашро дошт. Ӯ рӯзи 5-уми октябр дар суҳбат бо Радиои Озодӣ гуфт, тавонист ин тасмимашро бо гузашти 20 сол амалӣ кунад.
Ин маърака баъд аз тағйири насаби президент аз Эмомалӣ Раҳмонов ба Эмомалӣ Раҳмон дар моҳи марти соли 2007 шурӯъ шуд. Он вақт раиси ҷумҳур аз сокинон даъват кард, ки аз насабҳои худ пасвандҳои русии “ов”-у “ова” ва “ович”-у “овна”-ро ҳазф намоянд. Ҳоло дар долонҳои ҳукумат, шурӯъ аз вазирону раисони кумитаҳо то кормандони оддӣ, исми худро тоҷикӣ карданд.
Онҳое, ки дар номашон "қул"-у "хоҷа" доранд...
Аввали соли ҷорӣ мақомоти Кумитаи забон ва истилоҳоти Тоҷикистон бо нашри китоб ва таҳияи феҳрасти номҳои миллӣ гуфтанд, аз ин ба баъд бояд номи навзодон бар пояи ин феҳрист гузошта шавад. Бар асоси ин феҳрист гузоштани номи ашё, мол, ҳайвонот ва истифодаи ибораҳои таҳқиромез, ки шаъну эътибори инсонро паст мезанад, манъ кард.
Саодатшо Матробиён, муовини раиси Кумитаи забон ва истилоҳот дар суҳбат бо Радиои Озодӣ гуфт, ки рӯйхати номҳои миллӣ асосан барои навзодон дахл дорад. "Афроде, ки то кунун дар номҳояшон пасванди “қул” ва “тӯра”-ву “хоҷа” будааст ва ё номҳои ғайриоддиву дағал доранд, то охир хоҳанд рафт. Агар бо хоҳиши худ онро тағйир надиҳанд", - шарҳ дод Матробиён.
Маҷбурӣ нест, аммо серхарҷ аст
Табдили ном ва ё насаб дар Тоҷикистон маҷбурӣ нест, вале як амали хеле мушкил ва заҳматталабу серхарҷ аст. Агар иҷрои ин кор барои як мақомдор мушкиле пеш намеорад, вале ҳангоми ивази ному насаби як сокини оддӣ ӯро зарур аст, шуруъ аз шаҳодатномаи таваллуди худ то шаҳодатномаи таваллуди фарзандонашро иваз кунад.
Ивази тахминан то 12 ҳуҷҷат барои табдили ном ройгон нест. Барои мисол Анора Ҳасанова, як сокини пойтахт, ки ному насабашро тоҷикӣ кардааст, мегӯяд, барои раванди ивази ному насаб имтиёзҳои давлатӣ муқаррар нашудааст ва хоҳишмандон бояд ҳатман 100 сомонӣ боҷи давлатӣ ва барои чанд ҳуҷҷати дигар низ расман маблағ пардохт кунанд. Ба гуфтаи ин ҳамсӯҳбати мо, бо вуҷуди пардохти маблағи муайяншуда дар ин раванд корафтодаҳо барои дуруст кардани ҳуҷҷатҳои худ маблағҳои ба маротиб бештар аз инро харҷ мекунанд.
Дар 9 моҳ ному насаби 24 ҳазор нафарро ба тартиб дароварданд
Масъулини Раёсати асноди ҳолати шаҳрвандии Тоҷикистон мегӯянд, маъракаи ивазкунии ному насаб аз шакли русӣ ба тоҷикӣ ва бар асоси суннатҳои миллӣ миёни сокинони кишвар торафт "гармтар" мешавад.
Ифтихор Самадзода, муовини сардори Раёсати сабти асноди ҳолати шаҳрвандии Вазорати адлия, гуфт, дар мавриди онҳое, ки номҳои гӯшхароши худро иваз кардаанд, омори алоҳида вуҷуд надорад. Аммо ба гуфтаи ӯ, дар маҷмӯъ, дар 9 моҳи соли ҷорӣ ҳудуди 24 ҳазор сокини кишвар ному насаби худро ба танзим даровардаанд. “Аз ин рақам беш аз 13 ҳазорашон исмҳои хонаводагии худро бо пасвандҳои тоҷиконаи "зод", "зода", "ён", "иён", "пур", "духт" ва "и" иваз карданд, ки нисбат ба як соли пеш қариб 50 дарсад афзиош ёфтааст”, - гуфт ӯ.
Номгузорӣ дар Тоҷикистон вобаста ба ҳар давру замон тағйир кардааст. Фарҳангшиносон мегӯянд, дар замони Шӯравӣ аслан талошҳо барои ворид кардани номҳои бегона ба фарҳанги тоҷикӣ зиёд мушоҳида мешуд. Аз сӯи дигар, ба далели идеологӣ ё тақлид ба чеҳраҳои маъруфи сиёсии давр сокинон фарзандони худро МЭЛС, Сталин, Коммуна, Феликс ва ба ҳамин монанд ном медоданд.
