Аксар коршиносон чаҳор номзадеро, ки дар баробари Эмомалӣ Раҳмон, президенти амалкунанда барои иштирок дар интихоботи 11-уми октябр сабти ном шудаанд, “номзадҳои идорашаванда аз ҷониби ҳукумат” меноманд. Назаре, ки номзадҳои сабтиномшуда “туҳмати беасос” медонанд.
Рӯзи 14-уми сентябр Комиссияи марказии интихобот ва райъпурсии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва чаҳор нафареро, ки худро аз рақибони ӯ медонанд, барои ширкат дар интихоботи 11-уми октябр сабти ном кард. Саидҷаъфар Усмонзода, раҳбари Ҳизби демократи Тоҷикистон бо далели “мутобиқ набудани санадҳои пешниҳодкардааш ба қонун” аз маъракаи интихоботӣ берун шуд. Фаромуз Иргашов, ҳуқуқшиноси ҷавон аз Хоруғ, ки мехост бо роҳи худпешбарӣ вориди маъракаи интихобот шавад, натавонист имзои кофӣ ҷамъ кунад, ҳарчанд, ин амалашро низ мақомот берун аз доираи қонун унвон карда буданд.
РАҚИБОНИ “СУНЪӢ”?
Акнун, ба гуфтаи Файзи Олӣ, ҳуқуқшиноси тоҷик дар интихоботи президентӣ номзадҳое иштирок хоҳанд кард, ки “аз доираи хатти кашида берун намебароянд”. Ба андешаи ӯ, ин номзадҳо ҳеч гоҳ мустақилона амал намекунанд ва ҷиддӣ барои соҳиб шудан ба курсии президентӣ мубориза намебаранд.
“Аз ин рӯ, ҳизби халқии демократӣ онҳоро на ҳамчун рақиби ҷиддӣ, балки дӯстоне медонад, ки барои демократӣ нишон додани ҷомеаи Тоҷикистон дар паҳлӯяшон қарор мегиранд”, -- афзуд Файзи Олӣ.
Ҳуқуқшиноси тоҷик ба ин назар аст, ки аз соли 1994, пас аз рақобати ҷиддии Эмомалӣ Раҳмон бо Абдумалик Абдуллоҷонов, сарвазири вақт дар интихобот идеяи “рақибони сунъӣ” пайдо шуд.
Эмомалӣ Раҳмон, ки соли 1992 ҳамчун раҳбари Шӯрои Олӣ Тоҷикистонро идора мекард, соли 1994 пас аз қабули Конститутсияи нав дар интихоботи президентӣ иштирок кард. Ӯ дар ин интихобот ва интихоботҳои соли 1999, 2007, 2013 пирӯз эълон шуд. Интихоботҳое, ки мухолифон ва созмонҳои байналмилалӣ шаффоф надонистаанд.
“Дигар пас аз он ки ҳама ҳизбҳо зери назари ҳукумат ва ё як ҳизб амал карданд, мафҳуми ҳизб ҳам дар ҷомеа бемантиқ шуд. Мардум фаҳмид, ки ҳизбҳо асар надоранд. Ин барои ҳукумат фоида надорад, балки барои ҳукуматдорон фоида дорад", -- гуфт Файзи Олӣ, ҳуқуқшиноси тоҷик.
ЯКЕ АЗ НОМЗАДҲО: «ИН ГАП БЕҶАВОБ НАМЕМОНАД»
Раҳбарони аҳзоби сиёсие, ки вориди сабқати интихобот шудаанд, бетаъсир будани ҳизбҳои сиёсиро дар ҷомеа ҳарфи шахсоне медонанд, ки дар миёни мардум нестанд. Онҳо ибораи “номзадҳои идорашаванда”-ро барои худ таҳқир мешуморанд.
Рустам Раҳматзода, номзад ба мақоми президентии Тоҷикистон аз Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон, дар суҳбат бо Радиои Озодӣ гуфт, якнавохт, бидуни далел “ҳизбҳои кисагӣ, ё номзадҳои идорашаванда” номидани онҳо таҳқир аст, ки “беҷавоб намемонад”.
Ӯ гуфт: “Ҳар як сухане, ки гуфта мешавад, бояд далел дошта бошад. Ин хел ҳавоӣ набояд гап зананд. Далел дошта бошанд, гапи дигар аст. Борҳо гуфтам, ки мо мустақилем, 31 ҳазор узв дорем. Ягон бор дар ҳукумат ҳисобот супориданамро диданд, пул гирифтанамро диданд, чӣ ҳаст далелашон?”
ҲИЗБҲОИ «САРКАШ» ВА «ГАПДАРО»
Шокирҷон Ҳакимов, доктори илми ҳуқуқ ва муовини раиси Ҳизби сотсиал демократи Тоҷикистон мегӯяд, далели «кисагӣ» будани онҳо дар ин аст, ки «ҳукуматҳои маҳаллӣ барои сабти ном шуданашон имзо ҷамъ кардаанд ва ба ҷуз аз маъракаҳои интихоботӣ ҳеҷ корашон маълум нест».
Ибораи “ҳизбҳои кисагӣ” аз интихоботи соли 2007 пайдо шуд. Дар интихоботҳои порлумонии соли 2010 ва интихоботи президентии соли 2013 бо сабти номи чанд ҳизби нав ва дигар шудани раҳбарони аҳзоби ба истилоҳ “саркаш” ибораи маъмулӣ гашт. Дар ин муддат Вазорати адлия ба ҷойи Мирҳусейн Нарзиев, ки сиёсатҳои ҳукуматро танқид мекард, Абдуҳалим Ғаффоровро раҳбари ҳизби сотсиалистӣ шинохт. Ӯ пайиҳам дар интихоботҳои президентӣ ва порлумонӣ иштирок мекунад ва соҳиби курсии вакилӣ дар Маҷлиси олӣ ҳаст.
Ҳизби демократи Тоҷикистон аз ҳизбҳои мунтақиди сиёсатҳои ҳукумат буд. Пас аз ҳабси раҳбараш Маҳмадрӯзӣ Исканадаров, раёсати онро Масъуд Собиров ба дӯш гирифт. Дертар санадҳои Собиров ғайриқонунӣ дониста шуд ва Саидҷаъфар Усмонзода раҳбари ҳизб шуд.
Ҳизби ислоҳоти иқтисодӣ, ҳизби аграрӣ, аз ҳизбҳои навтаъсисе буданд, ки дар зудтарин фурсат дар порлумон соҳиби курсӣ шуданд. Ҳизби комунисти Тоҷикистон пас аз барканории Шодӣ Шабдолов ва фавти Исмоил Талбаков, ду раҳбаре, ки ҳамеша бо сӯҳбатҳои тундашон шинохта мешуданд, ба дасти Мироҷ Абдуллоев, як шахси ношинохта дар сиёсат гузашт, ки ҳоло яке аз рақибони Эмомалӣ Раҳмон дар интихобот аст.
САБАБ ЧИСТ?
Шокирҷон Ҳакимов, ҳуқуқдони тоҷик ва муовини раиси ҲСДТ ба ин назар аст, ки идеяи рӯйи кор овардани номзадҳои идорашаванда аз ҷониби элитаи ҳукмрон аз тарси аз даст надодани қудрат аст. Бо ин роҳ, ба гуфтаи ӯ, «ба ҷомеаи ҷаҳонӣ нишон додан мехоҳанд, ки дар Тоҷикистон демократия ва гуногунҳизбӣ вуҷуд дорад».
Ӯ афзуд: “Сабаби асосии чунин муносибат дар интихоботҳо набудани иродаи сиёсӣ ва номукаммалии қонун ва ҳарос аз рақобати солим аст. Агар инҳо ба фоидаи ҷамъият кор мекарданд, бояд рақибони пурзӯрро роҳ медоданд. Бар асоси ин набзи ҷомеаро меомӯхтанд. Дар баҳсҳои солим камбудҳо ошкор мегашт ва агар ҷиддан мехостанд, онҳоро ислоҳ мекарданд”.
Ин тамоюл, ба гуфтаи Ҳакимов, аз оғози соли 2000-ум пайдо шуд ва далел ҳам пешгирӣ аз ҷанг номида мешуд. Ӯ мегӯяд, солҳои 90-ум мардуми Тоҷикистон дар пасманзари эълони бозсозии Горбачёв, охирин раҳбари Шӯравӣ дигарандеш шуда буданд. Ҷанги шаҳрвандӣ ин рӯҳияро хадшадор кард ва ба гуфтаи Ҳакимов бо ҳамин баҳона дигар пеши роҳи дигарандешон гирифта мешавад.
ҒАФФОРОВ: «МОРО БА ҚОНУНШИКАНӢ ТЕЛА МЕКУНАНД»
Андешае, ки Абдуҳалим Ғаффоров, номзади дигар ба мақоми президенӣ онро қабул надорад. Ӯ мегӯяд, баръкс гурӯҳе бо «кисагӣ» ва «идорашаванда» хондани онҳо мехоҳанд, онҳоро эҳсосӣ кунанд. Ба иддаои ӯ, барои ин гурӯҳ, танҳо ҳизбе мустақил дониста мешавад, ки қонушиканӣ кунад.
“Мо ҳизбе ҳастем, ки на аз ҷониби ҳукумат, балки аз тарафи қонун идорашавандаем. Мо ҳама камбудҳоро мегӯем. Онҳое моро ҳизби «кисагӣ» мегӯянд, ки мехоҳанд, қонуншиканӣ кунем, лекин мо ба чунин гапҳо ҳаргиз гӯш намекунем”, -- гуфт ӯ.
Алим Шерзамонов, як мухолифи ҳукумати Тоҷикистон, ки дар Аврупо зиндагӣ мекунад, мегӯяд, “ин ҳизбҳо барои машруъият бахшидан ба ҳокимияти ҳизби ҳоким заруранд, вагарна ягонтои онҳо садди 5 дарсадиро гузашта наметавонанд”.
“Баъд аз имзои созишномаи сулҳ, ҳизбҳои сиёсии мамнуъро дубора сабтином карданд. Иловатан ҲСДТ ба арсаи сиёсӣ омад. Сулҳ ба иқтисоди Тоҷикистон хазинаҳоеро низ ихтисос дод ва ба хотири ҳар чӣ бештар ба даст овардани ин маблағҳо ҳукумат барои рақобати сиёсӣ ва озодии матбуот фазоро каме боз монд. Новобаста аз ин аз рӯзи аввали баҳамоии нерӯҳои мухолиф ҳукумати Раҳмон тамоми имкониятҳоро барои заиф кардани мухолифонаш ба кор бурд», -- гуфт Алим Шерзамонов.
Қарор аст, рӯзи 11-уми октябр дар Тоҷикистон интихоботи президентӣ баргузор шавад. Дар ин интихобот дар баробари Эмомалӣ Раҳмон, президенти кунунӣ чаҳор номзади дигар – Абдуҳалим Ғаффоров, Мироҷ Абдуллоев, Рустам Латифзода ва Рустам Раҳматзода вориди сабқат шудаанд. Сабқате, ки бозигаронаш ба ҷиддӣ будани он таъкид доранд, вале аксарият бо шубҳа менигаранд.
