Шаҳзодаи Самарқандӣ (Шаҳзода Назарова), рӯзноманигор ва нависандаи тоҷики муқими Ҳолланд, романи севуми худро бо номи “Регистон” ба дасти чоп супурд. Ӯ рӯзи 26 сентябр дар суҳбат бо Радиои Озодӣ гуфт, ки қарор аст, китоби наваш дар моҳи ноябри имсол ба дасти хонанда расад.
Мо мунтақидҳои хуб надорем. Мо маҷаллаҳои адабӣ надорем. Мо ҳамеша фикр мекунем, ки хонандагони тоҷик мунфаиланд. Аммо хонандаи тоҷик дар дасташ чизе надорад
Озодӣ: “Регистон” ҳатман бӯе аз Самарқанд медиҳад...
Шаҳзода: “Бале, дар бораи тобистонест, ки Шӯравии собиқ фурӯ пошид ва он замон тоҷикони Самарқанд дар чӣ вазъ буданд? Ин фазои иҷтимоӣ, сиёсӣ ва фарҳангиро дар доираи робитаи ошиқонаи як духтари самарқандӣ бо устод ва дӯсти дигараш баён кардам. Як достони ошиқонаи сегона ҳаст. Дар ин асар тасвир шудааст, ки инҳо дар фазои пулисиву амниятии Шӯравӣ чигуна ба якдигар кумак мекунанд, чигуна талош мекунанд, ки мушкилоти якдигарро бартараф намоянд. Ҳамин тавр, дар бораи шоири самарқандӣ ҳаст, дар бораи замони бозсозӣ ҳаст, ки мардум талош доранд, ҳуввияти тоҷикии худро мустаҳкам кунанд.”
Озодӣ: Пораҳое аз ин китоб дар шаби адабии 24 сентябр дар Гаага низ хонда шуд. Дар ин суҳбат ҳама ҳарф аз “Регистон” буд?
Шаҳзода: “Он шаб дуним-се соат фурсат доштам, бо аҳли адаб, нависандаҳо ва онҳое суҳбат кунам, ки ҳамаи китобҳои маро аз қабл хонда буданд. Ман ба онҳо гуфтам, ки кӣ ҳастам ва чаро менависам? Самарқанд имрӯз дар чӣ вазъият ҳаст. Дар бораи фазои адабии Самарқанду Тоҷикистон, дар бораи вазъияти романнависӣ суҳбат кардам. Аз романи “Сармаддеҳ” гуфтам ва порае аз ин асарро низ хондам. Гуфтам, мо тоҷикон як нависандаи имрӯзӣ дорем, ки Баҳманёр аст, боз ҳам Баҳманёр аст ва боз ҳам Баҳманёр аст. Мутаассифона, беҳтар аз “Сармаддеҳ”, аз назари ман, кори дигаре нанавиштаанд, аммо “Сармаддеҳ” беҳтарин намунаи адабиёти тоҷик аст, ки ману ҳамсарам Меҳдии Ҷомӣ онро ба хатти форсӣ баргардон карда ва дар Лондон чоп кардем.”
Озодӣ: Нависандаҳо ва китобу романҳои дигари тоҷикӣ чӣ?
Шаҳзода: “Ман медонам, ки Гулрухсори Сафӣ низ ду романи хубе навиштаанд. Яке “Занони Сабзбаҳор” ва дигаре – “Сакарот”. Аммо аз лиҳози сохтори роман “Сармаддеҳ” аст, ки ба стандарт ва талаботи романи ҷаҳонӣ ҷавоб мегӯяд. Ин роман дар сатҳи бисёр боло ва огоҳона навишта шудааст. Мо дар Самарқанд Адаш Истадро дорем, ки даҳҳо китобро дар бахши адабиёти тахайюлӣ навиштаанд. Ман худам бо асарҳои Садриддин Аайнӣ ва Урун Кӯҳзод бузург шудаам. Аммо аз стандартҳои романи ҷаҳонӣ гирем, мо танҳо “Сармаддеҳ”-ро дорем, ки ҳамон ҳам аз корҳои қадимии Баҳманёр аст. Баҳманёр баъд аз он “Шоҳаншоҳ”-ро навишт, вале дар сатҳи “Сармаддеҳ” нест. Ин, албатта, назари як шахс аст. Мумкин устод Баҳманёр инро қабул надошта бошанд, вале мо бояд воқеиятҳоро бигӯем.”
Озодӣ: Фикр мекунед, чаро дигарон натавонистанд дар ин сатҳ ё ҳамон тавре гуфтед, мувофиқ ба меъёрҳои романи ҷаҳонӣ асар биофаранд?
Шаҳзода: “Агар ман ҳам дар Самарқанд мемондам ва ё ба Тоҷикистон муҳоҷират мекардам, тавоноии инро пайдо намекардам, ки романи “Синдроми Стокҳолм”, “Замини модарон” ва, инак, “Регистон”-ро нависам. Ин се романро ман бо истифода аз донише навиштам, ки аз дигарҳо дар хориҷ аз ҳавзаи Шӯравии собиқ омӯхтам. Мо ҳанӯз дар ҳавзаи гузашта боқӣ мондаем. Мо дар он рӯъёи Шӯравии азбайнрафта ва чизи ҷадиди ба вуҷуднаомада ба сар мебарем. Мо як маҳфили адабӣ надорем, ки нависандаро дар онҷо шинонем ва қабл аз чопи асараш онро баррасӣ кунем. Ба ман бигӯед, ки дар солҳои гузашта намунаи чанд адабиёти ҷаҳон ба забони форсии тоҷикӣ ба хатти сириллик тарҷума шуд? Панҷто? Даҳто? Агар панҷоҳто ҳам чоп шуда бошад, кофӣ нест. Вақте мо намедонем, хонандаҳои муосири мо чиро мехонанд ва нависандагони ҳамзамони мо чӣ менависанд, наметавонем чизи хуб тавлид кунем. Мо мунтақидҳои хуб надорем. Мо маҷаллаҳои адабӣ надорем. Мо ҳамеша фикр мекунем, ки хонандагони тоҷик мунфаиланд. Аммо хонандаи тоҷик дар дасташ чизе надорад.”
Озодӣ: Шояд нависандагони тоҷик ба он ҳад шароит надошта бошанд, ки фақат бишинанду эҷод кунанд, хуб эҷод кунанд.
Шаҳзода: “Мутаассифона, нависандагони мо мисли муҳоҷироне ҳастанд, ки дар ғами шабу рӯзи гузаронашон ҳастанд. То замоне ки нависандаҳои мо даромади молӣ надоранд ва китобҳояшон ба фурӯш намеравад, наметавонем нависандаи муваффақ дошта бошем. Нависанда бояд дар фикри пули нону иҷорааш набошад. Нависандаҳои мо бисёр дасткӯтоҳ ҳастанд. Зери офтоби сӯзон пиёда роҳ мегарданд, гушна мегарданд. Мо пуштибонии зиёд мехоҳем аз давлат, ҳам нависандаҳои дохил ва ҳам хориҷ.”
Озодӣ: Фикр намекунед, вақте давлат кумак мекунад, ҳатман мехоҳад, мавзӯъҳои мавриди назараш дар шакли асар навишта шаванд?
Шаҳзода: “Набояд чунин бихоҳад.”
Озодӣ: Дуруст аст, ки набояд бихоҳад, вале солҳои охир шоҳиди он ҳастем, ки баъзе шоирону нависандаҳо ба хотири чопи китобашон, ба хотири гирифтани ҳаққи бештар фақат аз корҳо дар нақбу нерӯгоҳҳо навиштанд, на аз мушкили муҳоҷирату қиссаҳои ҷанги солҳои навадум...
Шаҳзода: “Ин системаи мероси Шӯравӣ аст. Ин фасод аст, пропаганда аст. Ин, дарвоқеъ, маҳдуд кардани фикру зеҳни нависанда аст. Бояд нависандаҳо кори хуб эҷод кунанд, ки хонанда китобашро харад. Мо ин шароитро орзу дорем, ки нависандаҳо дошта бошанд. Мо халлоқиятро дар нутфа мекушем. Романнависӣ кори сангин аст. Ман ҳам дар шароити олӣ ба сар намебарам. Ман рӯзноманигор ҳастам ва нонамро аз ин касб меёбам. Дар се соле, ки романи “Регистон”-ро менавиштам, кор мекардам ва баъд аз кор ҳар рӯз як соат бо навиштани ин роман машғул мешудам. Бо дур гирифтан аз шабнишиниҳову арӯсиҳо ин романро тамом кардам. Ман аз зиндагии фардӣ гузаштам, то корамро анҷом диҳам, ки хонандаи тоҷик бихонад. Бахусус он хонандае, ки дар Самарқанд ҳаст ва ҳеч китобе барои хондан надорад. Ман ба дӯстони эронӣ ва афғонӣ, ки дар маҳфили Гаага буданд, гуфтам, чашмонатонро пӯшед ва тасаввур кунед, ки дар зодгоҳатон ҳадди аксар даҳто китобе ба забони модариятон ҳаст ва як рӯзнома. Дигар ҳеч барномаи радиоӣ нест, барномаи адабӣ нест, ба ғайр аз таронаҳои поп, ки фақат бояд рақсид, на инки нишасту фикр кард. Дар ин шароит метавонистед нависанда бошед? Метавонистед наққоши хуб шавед? Наметавонистед. Барои он ки мо аз тариқи китобҳо ва хондаҳоямон ҳуввияти худро месозем. Ман талош кардам, ки адабдӯстонро бо шароити дохили Самарқанд ошно кунам.”
Озодӣ: Дар бораи шароити Тоҷикистон ҳам чизе гуфтед?
Шаҳзода: “Шароити Душанбе аз Самарқанд монданӣ нест. Дар понздаҳ соли гузашта 5 бор ба Душанбе ва 3 бор ба Самарқанд рафтам. Ҳамаи китобфурӯшиҳои Душанберо гаштем. Як “Дохунда” натавонистем пайдо кунем. Мо мегӯем Самарқанд бадбахт аст. Бухоро бадбахт аст. Вазъи Душанбе чӣ қадар беҳтар аз вазъи мо аст? Вазъи тоҷикон дар ҳама ҷо яксон бад аст. Мешавад аз ин беҳтар шавад, агар бар сари лаҳҷа бо якдигар қаҳрӣ нашавем. Ин баҳсҳо тафриқа меандозанд, ҷудоӣ меоранд. Мо адабиёти имрӯзи форсиро бояд ба ҷое бирасонем, ки мисли замони Рӯдакӣ ва Ҳофиз моли ману ту накунем. Таассубҳое бар сари лаҳҷа ва вожаҳои хурду реза надошта бошем.”
