Агар ба иллати ҷанги шаҳрвандӣ, гурезагию паноҳандагӣ дар кишварҳои гуногун ва равуои тиҷоратии сокинони одии Тоҷикистон ба Туркия, Русия, Эрон ва дертар Чин сиёсати “дарҳои боз” то андозае тобиши мардумӣ мегирад, расман Тоҷикистон онро дар соли 2002 як амри сиёсати берунаи худ эълон кард.
“Баъд аз фурӯпошии Шӯравӣ корхонаҳо аз фаъолият монданд, воридоти ғизо ба кишвар қатъ шуд. Маҳз ҳамин сиёсати дарҳои боз буд, ки мардум озими кишварҳои хориҷӣ гашта, ба Тоҷикистон молу маҳсулоти зарурӣ ба монанди либосу хӯрокворӣ меоварданд. Чунин вазъ хоси ҳамаи ҷумҳуриҳои пасошӯравӣ буд. Танҳо баъд аз анҷоми ҷанги дохилӣ Тоҷикистон чунин наҳваи дипломатиро сармашқи сиёсати худ донист”, -- мегӯяд таҳлилгари тоҷик Рашид Ғанӣ Абдулло дар гуфтугӯ бо Радиои Озодӣ.
Қатъи назар аз заминаҳояш ин равишро мақомоти давлатӣ яке аз мояҳои рушди Тоҷикистон медонанд. Умед Давлатов, як масъули бахши макроиқтисодии Маркази таҳқиқоти стратегии назди президенти Тоҷикистон мегӯяд, маҳз ҳамин сиёсати “дарҳои боз” буд, ки Тоҷикистон дар муддати кутоҳ тавонист дар низоми ҷаҳонӣ ҷойгоҳи арзандаеро касб кунад ва бо ҳама бозигарони сиёсӣ муносибати яксон дошта бошад:
“Мо ҳоло шоҳидем, ки муносибати миёни Русия ва ИМА ва Амрикову Чин бо мушкилоте ҳамроҳ аст. Бояд таъкид кунам, ки ҳар яке аз ин се кишвар манфиатҳои худро ҳимоя мекунад. Аммо, сиёсати “дарҳои боз” имкон медиҳад, ки ҳатто дар чунин шароит Тоҷикистон бо ин се кишвар робитаҳои хуб дошта бошаду аз онҳо барои рушди иқтисоди худ сармоя дарёфт кунад”. Лек бо вуҷуди мавҷудияти ин равиш равобити Тоҷикистон дар гузашта бо Узбакистон ва Эрон, гоҳе бо Русия низ ба сардӣ гароида, бо ИМА, Фаронса, Олмон ва кишварҳои НАТО пас аз ҳамлаи аъзои ин паймон ба Афғонистон дар соли 2001 беҳбуд ёфт. Гуфтан душвор аст, ки сиёсати “дарҳои боз” барои нигаҳдошти ин равобит пиёда карда шуд ё худ он натиҷаи вазъияте гашт, ки худ ба миён омад.
Вале, на ҳама аз сиёсати “дарҳои боз” пуштибонӣ мекунанд. Доктор Ҳоҷимуҳаммад Умаров, иқтисоддони тоҷик, мегӯяд: “Бо гузашти солҳо ва таҷрибаи талхи бардоштаамон метавонем хулоса кунем, ки ин сиёсат нодуруст буд. Ин сиёсат бо машварати амрикоиҳо дар кишварҳои пасошӯравӣ роҳандозӣ шуд. Як талаботи он тиҷорати озод аст, ки ҳадафи аслии Созмони ҷаҳонии тиҷорат низ мебошад. Аммо, бояд иқрор шавем, ки маҳз ҳамин сиёсат сабаби тақрибан ба таври комил аз байн рафтани саноат дар фазои пасошӯравӣ шуд. Кор то ҷое расид, ки корхонаҳои нассоҷии Русия пахтаро аз Эфиопия ва Ҳиндустон харидорӣ мекарданд. Ҳарчанд ин ашё дар Осиёи Марказӣ низ тавлид мешуд. Хурсандиовар аст, ки ҳатто раиси ҷумҳури Амрико Доналд Трамп аз ин сиёсат даст кашида, сиёсати пуштибонӣ аз корхонаҳои тавлидотии ватаниро пеш гирифтааст”.
Аммо масъулони Вазорати корҳои хориҷии Тоҷикистон бар инанд, ки агар сиёсати “дарҳои боз” зиёновар мебуд, кишвар кайҳо аз он даст мекашид. Корманди аршади Раёсати иттилоот, матбуот, таҳлил ва тарҳрезии сиёсати хориҷӣ ин вазорат ба Радиои Озодӣ гуфт, ки "сиёсати дарҳои боз" асосан ҳадафҳои иқтисодӣ дорад ва то имрӯз муваффақ будани он бо ҷалби сармоя ба иқтисоди Тоҷикистон тасдиқ шудааст. Ҳамзамон, ин сиёсат дӯстӣ бо кулли кишварҳои ҷаҳонро пешбинӣ мекунад, аммо бо шарте, ки ин кишварҳо ба корҳои дохилии Тоҷикистон мудохила накунанд. Ба ин далел, барои муддате муносибатҳо бо бархе аз кишварҳо рӯй ба сардӣ оварда буд. Ҳамчунин, бо истифода аз ин сиёсат шаҳрвандони тоҷик имкон пайдо карданд, ки дар донишгоҳҳои кишварҳои хориҷӣ, аз ҷумла, дар донишгоҳҳои динӣ таҳсил кунанд ва ҳоло раванди бозгардонии ҷавононе, ки дар донишгоҳҳои исломӣ таҳсил мекарданд, тақрибан анҷом шудааст".
Ишора ба "бозгардонии ҷавонон" аз донишгоҳҳои исломии хориҷӣ як пайомади дигари сиёсати “дарҳои боз” буд. Садҳо нафар аз ҷавонон барои таҳсили динӣ ба Мисру Саудия, Эрону Покистон ва кишварҳои дигар рафта буданд. Бозгашти нахустин хатмкунандагони ин мадрасаҳо ихтилофҳоеро дар фазои динии Тоҷикистон ҳувайдо кард. Нуралӣ Давлат, таърихшинос ва хабарнигори мустақили тоҷик мегӯяд, кишвар дар солҳои истиқлол бо таҳоҷуми мазҳабӣ низ рӯбарӯ шуд. Ба гуфтаи вай, “ҳарчанд чунин ҳуҷумҳо қаблан низ дар бештаре аз кишварҳои ҷаҳон сурат мегирифтанд, аммо мақомоти тоҷик бо даст ёфтан ба истиқлол барои муқобала бо чунин зуҳурот омода набуданд”. Ба ин далел, ҳоло дар зиндонҳои Тоҷикистон ҳазорон шаҳрванд ба ҷурми узвият дар созмонҳои мамнӯи мазҳабӣ назири “Ҳизб-ут-таҳрир”, “Салафия” ва “Давлати исломӣ” адои ҷазо мекунанд. Бозгардони ҷавонон шиддати масъаларо коҳиш дод, вале аз байн набурд. Дертар садҳо ҷавон ба гуруҳи ваҳшатафкани "Давлати Исломӣ" пайвастанд ва дар Сурия ва Ироқ даргир шуданд.
Коршиноси амрикоб Эдвар Лемон бар ин аст, ки мушкил аз номуашаххасии сиёсати давлат нисбати дин низ маншаъ гирифта буд. Аммо дар солҳои охир Тоҷикистон нишон дод, ки сиёсати “дарҳои боз” нисбати ақоиди динӣ татбиқ намешавад. Мазҳаби Ҳанафия ҷузъи расмии давлат эълом шуд, таъсиси ҳизби сиёсӣ бар пояи дин манъ гашт. Пеш аз он, дар тирамоҳи соли 2015 мақомоти тоҷик фаъолияти Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон, нерӯи аслӣ дар ҷанги дохилиро дар ҳамдастӣ ба ошуб айбдор ва мамнӯъ эълом карданд. Сарони ҳизб ин иттиҳомро рад мекунанд. Аммо бархе аз ҷонибдорони он зиндонӣ шуданд ва бархи дигар Тоҷикистонро тарк карданд. Равиши сиёсие дар пеш гирифта шуд, ки таъсири давлатҳои исломӣ ё мусулмоннишин ба вазъи кишвар дар сатҳи камтарин нигоҳ дошта шавад. Вале сиёсати “дарҳои боз” ҳамчунин таҳоҷуми фарҳангиро ба Тоҷикистон мумкин гардонд ва талошҳои мақомот бо ришу ҳиҷоб аз сӯ ва мудҳои пешрафтаи ҳарбию аврупоӣ аз суи дигар идома дорад.
Сайфулло Сафаров, собиқ муовини раиси Маркази таҳқиқотии назди раёсати ҷумҳурии Тоҷикистон дар сӯҳбат бо Радиои Озодӣ гуфт, бо вуҷуди шебу фарозҳояш ин сиёсат барои Тоҷикистон самараҳои нек овард: "Дар маҷмӯъ он имкон дод, ки Тоҷикистон дар сатҳи байналмиллалӣ шинохта шавад. Ҳоло Тоҷикистон ба узвияти бештаре аз созмонҳои минтақаӣ ва ҷаҳонӣ пазируфта шудааст”. Вале кишварҳое дар ҷаҳон зиёданд, ки бе пешбурди чунин сиёсат низ шинохта шудаанд ва узви ҷомеаи байнулмилалӣ мебошанд. Ҳамзамон, ба гуфтаи Сайфулло Сафаров, ҳадафи аслии сиёсати “дарҳои боз” фароҳам кардани шароити зарурӣ барои сармоягузории хориҷӣ ва рушди иқтисоди кишвар будааст.
Ин дар ҳолест, ки ба ҳисоби Сандуқи Байналмиллалии Пул дар се соли оянда рушди ҳаҷми тавлидоти нохолиси миллӣ дар Тоҷикистон ҳамасола ҳудуди 3 дарсад афзоиш карда, феълан ҳаҷми тавлидоти нохолиси миллӣ барои ҳар яке аз 9,2 миллион аҳолии Тоҷикистон баробари 805 доллар аст.
Ҳоло Тоҷикистон аз созмонҳои байналмиллалӣ ва кишварҳои хориҷӣ зиёда аз 3 миллиард доллар қарздор аст, ки бахши аслии онро қарзҳои боимтиёзи Чин ташкил медиҳанд. Алҳол ҳаҷми қарзҳои хориҷии Тоҷикистон ба беш аз 50 дарсади тавлидоти нохолиси миллии кишвар баробар аст. Соли ҷорӣ порлумони Тоҷикистон қарор кард, ки ҳукумат кишвар ҳақ дорад мизони қарзҳояшро то ба 60 дарсади тавлидоти нохолиси миллӣ бирасонад.
