Тоҷикистону Узбекистон дар равобити байнидавлатӣ наздикии бесобиқа нишон медиҳанд. Коршиносон мегӯянд, бо вуҷуди ситоишҳо дар байни кишварҳо мушкилоте вуҷуд доранд, ки дар ҳоли ҳозир нисбати онҳо хомӯширо ихтиёр мекунанд.
Соли панҷум аст, ки муносибатҳои Душанбеву Тошканд, пас аз даргузашти Ислом Каримов, мисли "ду тани як ҷон" ба назар мерасад. Сафари расмии раҳбари Узбекистон, Шавкат Мирзиёев рӯзи 10 июн ба Душанбе, ки дар ҷараёни он кишварҳо 36 созишномаи байнидавлатиро дар бахши ҳамкориҳо ба имзо расониданд, далели ин аст. Аз транзити молу коло ба рушди саноату фанновариҳо ва сохтмони нерӯгоҳҳои барқии обӣ дар Тоҷикистон, ин ду кишвар дар соҳаҳои гуногун ҳамкорӣ мекунанд.
Савдо ба 1 миллиард доллар мерасад
“Ҳама қарорҳое, ки мо қабул кардем, иҷро мешаванд. Дар ин муддат дар равобити дуҷониба тағйироти зиёде ба амал омад. Рақамҳо худ гувоҳанд. Агар дар соли 2017 гардиши савдо 70 миллион долларро ташкил дода бошад, пас дар соли душвори 2020-и пандемия, ин рақам бори аввал ба 500 миллион доллар расид”, -- гуфт Мирзиёев ва таъкид кард, ки наздикии таърихии узбекҳову тоҷикон ҳоло воқеият пайдо карда истодааст. Ба гуфтаи сарвари Узбекистон, бастаи ҳуҷҷатҳои имзошуда имкон медиҳад, ки гардиши савдо байни кишварҳо дар соли 2022 ба 1 миллиард доллар расад.
Ҳамтои тоҷики ӯ, Эмомалӣ Раҳмон ба ҷониби Узбекистон пешниҳод кард, ки дар ташкили корхонаҳои муштарак дар заминаи корхонаҳои саноатии дар қаламрави Тоҷикистон фаъолиятдошта дар соҳаҳои саноати сабук, хӯрокворӣ, маъдану металлургияи ранга, ҳамчунин дар қаламрави минтақаҳои озоди иқтисодӣ ширкат варзанд. Дидорҳои ҷашнгуна дар фурудгоҳ, консерт, зиёфатҳо, суханрониҳои дӯстона ва изҳорот талошҳои Душанберо барои ангеза додани Тошканд ҷиҳати ҳамкориҳои дарозмуддат, ки тамоюли он ҳанӯз соли 2016, пас аз даргузашти президенти нахустини Узбекистон Ислом Каримов, оғоз шуда буд, хеле рӯшан нишон дод. Аммо, ба гуфтаи коршиносон, равобити ду кишварро ҳанӯз барвақт аст, ки бидуни соя биномем.
Масоили ҳалношуда
Аз соли 2016 дар байни кишварҳо низоми бидуни раводид амал мекунад. Аммо пас аз пандемияи коронавирус ва баста шудани марзҳо, шаҳрвандони Узбекистону Тоҷикистон то ҳол наметавонанд озодона ба ҳудуди кишварҳои якдигар сафар кунанд. Дар худи Узбекистон аз ҳазорон шаҳрванди Тоҷикистон, ки дар солҳои ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон дар ин кишвар паноҳ ёфтаанд, танҳо чанд нафари ангуштшумори онҳо тавонистаанд шаҳрвандии Узбекистонро соҳиб шаванд. Бештари онҳо то кунун мақоми шахсони бешаҳрвандро доранд, ки қаблан Радиои Озодӣ хабар дода буд.
Расо як сол пеш, дар моҳи июни соли 2020, шаҳрванди Узбекистони муқими ИМА Ҳаким Раббимпур зимни як муроҷиат ба Шавкат Мирзиёев вазъи тоҷикони бумиро дар ин кишвар матраҳ карда буд. Раббимпур монеаҳоеро, ки тоҷикони Узбекистон дучори онҳо мешаванд, аз ҷумла шумораи ҳадди аққали мактабҳо ва синфҳо бо забони тоҷикӣ, таҳрифи таърих, мушкилот дар ёфтани ҷойи кор барои тоҷикони этникӣ ва ҳаққи озодии изҳори назар барои онҳоро номбар кард. Номаи ин фаъоли ҷамъиятӣ ҳамовозиву вокуниши зиёде ба дунбол дошт, аммо посухи расмие ба он дода нашуд.
Таърихнигори тоҷик Нуриддин Давронов мегӯяд, ки ҷонибҳо дар ҳоли ҳозир ба муносибатҳои танготанг алоқаманданд, аз ин рӯ масъалаҳои ҳассосро барои баъдҳо гузоштаанд. “Аз тарафи дигар, масъалаи ассимилятсияи тоҷикон ҳеҷ гоҳ дар сатҳи расмӣ ва илмӣ дар худи Тоҷикистон баррасӣ нашудааст. Дар давраи бозсозии Горбачёв ва дар давраи ҳукумати Муросои миллӣ дар соли 1992 ин мавзӯъ дар ВАО баррасӣ шуда буд ва он дигар ҳаргиз матраҳ нашудааст”, - таъкид мекунад муаррих. Ба гуфтаи ӯ, дар давраи ҳозира ҷонибҳо аз сатҳи ҳамкорӣ қаноатманданд.
Зимнан, дар сафари охирин, руасои ҷумҳур дар ноҳияи Ургути вилояти Самарқанд як мактаби тоҷикиро ба таври онлайнӣ ба истифода доданд, ки Тоҷикистон бунёд кардааст. Ин дар пасманзари хабарҳо дар бораи коҳиши мактабҳо ба забони тоҷикӣ дар ин кишвар хеле қобили аҳаммият буд.
Иқтисод ва энержӣ
Мавзӯъи доғе, ки солҳои зиёд Тошканд ба он мухолифат мекарда истифодаи об ва сохтмони нерӯгоҳи Роғун аз ҷониби Тоҷикистон буд. Аммо, дар соли 2018, ҷониби Узбекистон изҳори омодагӣ кард, ки имкони ширкат дар сохтмони иншооти мазкурро баррасӣ мекунад. Ҳамзамон, Эмомалӣ Раҳмон дар ҳузури Шавкат Мирзиёев ҷониби Узбекистонро итминон дод, ки "Тоҷикистон ҳамсоягони худро бе об нахоҳад гузошт".
Коршиносони мустақили Узбекистон он замон ишора карда буданд, ки дар сурати набудани тавофуқи мушаххас, ҳарфҳо дар бораи тасмими ниҳоии Тошканд барвақт аст.
Дар мулоқоти охирин, сарони Тоҷикистону Узбекистон, аз ҷумла, созишномаи нав дар бораи сохтмони муштараки ду нерӯгоҳи барқӣ дар ҳавзаи дарёи Зарафшонро имзо карданд. Пеш аз ҳама, ҷонибҳо ба мувофиқа расиданд, ки нерӯгоҳи Ёвон бо арзиши тахминии 282 миллион доллар, иқтидори 140 мегаватт ва истеҳсоли 700-800 миллион киловатт-соат нерӯи барқ сохта мешавад. Пас аз ин, сохтмони нерӯгоҳи дуввуми обӣ бо арзиши тахминии $ 270 миллион, иқтидори 135 мегаватт ва тавлиди 500-600 миллион киловатт-соат нерӯи барқ оғоз мешавад. Хабар дода мешавад, ки лоиҳаро ҳам худи ҷумҳуриҳо ва ҳам созмонҳои байналмилалии молиявӣ маблағгузорӣ мекунанд.
Ҳаҷми гардиши мол миёни Тоҷикистон ва Узбекистон дар соли 2020 ба 300 миллион доллар баробар буд, ки аз он воридоти Узбекистон 225 миллион доллар ва воридоти Тоҷикистон 75 миллион долларро ташкил додааст.
Қаблан коршиносон гуфта буданд, ки дар сурати набудани рушди истеҳсоли ватанӣ, Тоҷикистон дар муносибат бо Узбекистон тавозуни савдои манфии худро боз ҳам меафзояд ва ин боиси хуруҷи асъор мегардад. Дар соли 2019, тибқи омори расмӣ, хориҷ шудани асъори хориҷӣ ба ҳиссаи Узбекистон 15% -ро ташкил дод.
Таҳлилгари мустақил Абдумалик Қодиров мегӯяд, ки мушкилот байни ҷонибҳо метавонад дар масъалаҳои зерин ба миён ояд:
- Агар сармоягузории Узбекистон ба бозори Тоҷикистон ворид шуда, бо тиҷорати гурӯҳҳои наздики ҳукумат рақобат кунад, ки ин рақобатро таҳаммул намекунанд;
- Агар интиқоли сармоя аз Тоҷикистон ба Узбекистон оғоз шавад. Вақте соҳибкороне, ки сарпарастии сиёсӣ надоранд, дар Узбекистон шароити беҳтареро пайдо мекунанд ва тиҷорати худро он ҷо мекӯчонанд.
Умуман, ба гуфтаи ҳамсуҳбати мо, дар Тоҷикистон як маркази қабули қарор вуҷуд дорад, ки раванди ҳамкории Тошканду Душанберо дар бисёр масъалаҳои муҳим осон мекунад.
Тибқи маълумоти соли 2020, аллакай дар Узбекистон 178 корхона бо сармояи Тоҷикистон фаъолият доранд.
Манофеи муштарак
Узбекистон аз соли 2020 дар Иттиҳоди Иқтисодии Авруосиё (ЕАЭС), созмони зери назари Русия мақоми нозирро дарёфт кард. Дар доираи коршиносон зарурати ба узвияти ин созмон ворид шудани Узбекистон баҳсҳо идома доранд. Мухолифини ташаббус ИИАО-ро ҳамчун як иттиҳодияи сиёсӣ медонанд, ки метавонад амалкардҳои Тошкандро маҳдуд кунад. Душанбе раванди пайвастан ба ин иттиҳодро ба баҳонаи омӯзиши таҷрибаҳои мавҷуд ба таъхир меандозанд.
Рӯзноманигор Хайрулло Мирсаидов мегӯяд, ду кишвар дар ин замина ангезаи муштарак доранд. “Мо дар ду кишвар 40 миллион нафар аҳолӣ дорем. Ин як рақами хеле устувор барои рушди истеҳсолот ва иқтисодиёт мебошад. Бо назардошти он, ки 70 дар сади аҳолии Тоҷикистонро ҷавонони то 35-сола ташкил медиҳанд, барои шуғли онҳо имкониятҳои калон мавҷуданд ”, - -мегӯяд Мирсаидов.
Ба гуфтаи ҳамсуҳбати мо, Шавкат Мирзиёев барои солҳои зиёд қудратро зери чашм кардааст ва барои ин ба шарикони боэътимоде ниёз дорад. Дар ин росто, Тоҷикистон як аз муттаҳидони беҳтарин ба назар меояд.
Солҳои тӯлонӣ Тоҷикистону Узбекистон бинобар баҳсҳо дар бораи истифодаи дарёҳои фаромарзӣ амалан дар ҳолати ҷанги сард қарор доштанд. Ҳаракати ҳавоӣ миёни кишварҳо қатъ карда шуд, хатсайрҳои автобус қатъ шуданд, як қисми роҳи оҳан барҳам дода шуд ва режими раводид ҷорӣ карда шуд. Пас аз ба қудрат расидани Шавкат Мирзиёев ин муносибатҳо рӯ ба беҳшавӣ оварданд. Дар тӯли солҳои охир, президентҳои ду кишвар якчанд сафари муштарак анҷом доданд, созишномаҳои шарикии стратегиро имзо карданд, режими бидуни раводидро ҷорӣ карданд ва тавофуқ карданд, ки табодули молро ба 1 миллиард доллар мерасонанд.
