Дар шаҳри Душанбе тахриби биноҳое, ки дар солҳои бистум ва сиюми асри гузашта сохта шудаанд, идома дорад. Баъзе аз сокинону муаррихон ба зидди вайрон кардани биноҳои қадимӣ ҳастанд ва мегӯянд, ҳудуди пойтахт аз ҳисоби заминҳои атроф васеъ карда шавад. Мақомот ба ин назаранд, ки зарфияти биноҳои куҳна кайҳо ба поён расидааст ва бояд дар ҷойи онҳо биноҳои бисёртабақа сохта шавад. Радиои Озодӣ Ғафур Шерматов, кишваршиноси тоҷик ва тарафдори мондани биноҳои куҳна дар Душанбе ва Вячеслав Юлдошев, узви шӯрои шаҳрсозони Душанбе ва аз ҷонибдорони вайрон кардани биноҳои куҳнаро ба сари як миз даъват кард.
Радиои Озодӣ: Дар барнома масъалаи вайрон кардани биноҳои қадимӣ ё куҳнаро дар Душанбе баррасӣ мекунем. Ахиран дар назди Театри опера ва балети Тоҷикистон ба вайрон кардани як бинои чаҳортабақа оғоз карданд. Ҷаноби Шерматов, ин тасмимро дуруст меҳисобед?
Ғафур Шерматов: Ҳоло дар Душанбе кӯчаҳои қадимӣ намондаанд. Мо маркази таърихии шаҳрро аз даст медиҳем. Дуруст аст, ки хиёбонҳо мемонанд, аммо бинову ҳавлиҳои қадимӣ аз байн бурда мешаванд. Ҳатто дарахтҳои қадимӣ бурида шудаанд. Барои чӣ мардуми тамоми ҷаҳон мехоҳанд ба Париж сафар кунанд? Онҳо мехоҳанд, кӯчаҳои қадимии ин шаҳрро бинанд. Зеро дар ин шаҳр биноҳо аз қарни 13 мондааст. Барои чӣ мардум ба Прага мераванд? Зеро, мехоҳанд шаҳри қадимиро бубинанд. Агар мо ҳадаф дорем, ки сайёҳиро рушд диҳем, бояд кӯчаҳои қадимии Душанберо ҳифз кунем.
Радиои Озодӣ: Аммо мегӯянд, Душанбе шаҳри ҷавон аст ва бояд зеботар шавад...
Ғафур Шерматов: Бо чунин иддао розӣ нестам. Дар солҳои 60-уми қарни гузашта мо метавонистем Душанберо ҷавон номем, аммо на ҳоло. Ин шаҳр таърихи бой дорад. Онро метавон таърихи эҳёи давлатдории тоҷикон ҳам номид. Ҳодисаҳое, ки 90 сол қабл рух доданд, таърих аст дигар. Сокинони Душанбе дуруст даъво мекунанд, ки ба фарзандону набераҳои худ таърихи шаҳрро дар чӣ мисоле нишон медиҳанд? Ҳатто, бигирем ҳамон бинои “Деҳқон”-ро. Дар ин бино нахустин эъломияи ташкили ҷумҳурии шӯравии сотсиалистӣ эълон шуд ва сипас дар ин ҷо театри ба номи Маяковский ҷойгузин шуд. Бале, бино қадимиву фарсуда буд, аммо таърихӣ буд. Барои чӣ Кохи Сафед дар Амрико тӯли чанд аср побарҷост? Танҳо ба хотири бинои таърихӣ буданаш.
Радиои Озодӣ: Ҷаноби Юлдошев, дар Интернет бештаре аз сокинон аз тахриби биноҳо дар Душанбе изҳори нигаронӣ мекунанд. Назари Шумо чӣ аст?
Вячеслав Юлдошев: Нахуст, Душанбе шаҳри осорхона нест. Ҳоло ин шаҳр ҳатто 100-сола нашудааст. Бори панҷум тахриби биноҳо дар Душанбе сурат мегирад. Чаро дар бораи маъракаи аввали тахриби биноҳо ҳарфе намезанед, ки баъд аз инқилоби Октябр сурат гирифтааст? Тибқи “Генплан” нақшаи дақиқи сохтмони маркази шаҳр тарҳрезӣ шудааст. “Генплан”-и охирин, ки дар поёни солҳои 80-ум ба тасвиб расид, тақрибан ба куллӣ иҷро нашуд, зеро Иттиҳоди Шӯравӣ пош хӯрд ва дар Тоҷикистон ҷанги дохилӣ сар зад.
Видеои мизи гирдро дар ин ҷо бинед:
Радиои Озодӣ: Бар асоси "Генплан"-и нав қарор аст кадом биноҳои таърихӣ кӯчонда шаванд? Кадоме бояд бимонанд?
Вячеслав Юлдошев: "Генплан"-и охирин аз сӯи ҳукумати Тоҷикистон соли 2017 тасвиб карда шуд. Тибқи ин нақша бинои театри опера ва балет, бинои сетабақа дар майдони 800-солагии Маскав, бинои Вазорати фарҳанг, як бино миёни Вазорати фарҳанг ва майдони 800-солагии Маскав тахриб намешаванд. Бинои китобхонаи собиқи ба номи Фирдавсӣ, бинои телевизиони “Сафина”, дармонгоҳи рақами як баъд аз бозсозӣ ҳифз карда мешаванд.
Радиои Озодӣ: Бинои чойхонаи “Роҳат” чӣ?
Вячеслав Юлдошев: Дар рӯйхати ман бинои чойхонаи “Роҳат” нест. Ман ба ин назарам, ки ин бино ба унвони чойхонаи беназир бояд тахриб карда нашавад. Ин беҳтарин бинои чойхона дар ҷаҳон аст.
Радиои Озодӣ: Дар бораи ояндаи биноҳои куҳнаи истиқоматӣ метавонед рӯшанӣ андозед?
Вячеслав Юлдошев: Дар кӯчаҳои Бухоро, Турсунзода, Лоҳутӣ, Айнӣ ва хиёбони Рӯдакӣ масъала рӯшан аст. Дар ин кӯчаҳо биноҳои бисёрошёна сохта мешаванд. Бештаре аз биноҳо дар ин кӯчаҳо фарсудаву пӯсида ҳастанд.
Радиои Озодӣ: Ҷаноби Шерматов, Вячеслав Юлдошев мегӯянд, бештаре аз биноҳои тахрибшаванда пӯсидаву фарсуда ҳастанд. Бо ин назар мувофиқед?
Ғафур Шерматов: Комилан розӣ нестам. Баъд аз ҷанги дувуми ҷаҳон дар Ҳамбури Олмон ва шаҳрҳои дигари ин кишвар мақомоти Амрико ба мардум пул медод, ки биноҳои тахрибшудаашонро эҳё кунанд. Онҳо аз хиштҳои парешон шаҳри қадимии худро эҳё карданд. Амрикоиҳо пурсиданд, ки чаро шумо чунин кор мекунед? Сокинони Ҳамбург посух доданд, ки дар акси ҳол ба наслҳои ояндаамон чиро нишон диҳем?
Радиои Озодӣ: Яъне, биноҳои тахрибшавандаро мешавад бозсозӣ кард?
Ғафур Шерматов: Бале. Аммо роҳи осонтар тахриби биноҳо ва аз байн бурдани таърих аст.
Вячеслав Юлдошев: Бозсозии чунин биноҳо аслан маъно надорад, зеро миёни табақаҳо аз чӯб бунёд шуда, онҳо аллакай пӯсидаанд. Барои бозсозии ин бино бояд комилан тахриб шуда, дар ҷойи он бинои нав сохта шавад. Ба андешаи ман, бояд осорхонаи тавсеаи шаҳри Душанбе сохта шуда, дар он ҷо марҳилаҳои мухталифи рушди пойтахти тоҷикон дар ҳаҷми бамаротиб камтар ҷой дода шавад.
Радиои Озодӣ: Ташаккур. Ҷаноби Ғафур Шерматов, биноҳои нави бисёртабақаи сохташуда дар хиёбонҳои Душанберо чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
Ғафур Шерматов: Мехостам ба ҷаноби Юлдошев ёдовар шавам, ки бо ҳеч гуна аксҳои хотиравӣ рӯҳи шаҳри қадимиро намешавад ҳифз кард. Метавон танҳо шаҳри қадимиро ҳифз кард. Агар чунин шаҳр набошад, пас, таърих ҳам намешавад. Чаро чунин биноҳои қадимӣ ҳатто дар Филаделфия ва Маскав ҳифз мешаванд?
Вячеслав Юлдошев: Бояд тазаккур диҳам, ки...
Ғафур Шерматов: Бубахшед, андешаамро пароканда накунед. Рӯшан аст, ки бозсозӣ дар хиёбони Айнии пойтахт танҳо ба хотири мақомоти убуркунанда сурат мегирад. Ҳарчанд, биноҳои тахрибшуда дар ҳолати хуб қарор доштанд.
Вячеслав Юлдошев: Иҷозат диҳед, шарҳ диҳам...
Ғафур Шерматов: Биноҳои таърихи 60-сола доранд. Ман ин биноҳоро аз назар гузаронидам, деворҳояш аз се хишт чида шудаанд. Миёни табақаҳо бетон буд, на чӯб. Бо ҳар сайёҳе сӯҳбат кунед, барояшон бисёрошёнаҳо даркор нестанд, онҳо биноҳои қадимиро дидан мехоҳанд. Маркази шаҳрҳо набояд дар ҳудуди шаҳрҳои қадимӣ тавсеа ёбанд. Шаҳри қадимӣ бояд дар ҷойи худ биистад. Дар водии Ҳисор мо замини зиёде дорем, ки метавонем дар он ҷо шаҳри нав бисозем.
Вячеслав Юлдошев: Бояд бароятон посух бидиҳам. Тоҷикистон кишвари камзамин аст. Танҳо 7 дарсади масоҳати Тоҷикистон водӣ мебошад. Ба ҷуз шаҳрҳо дар ин масоҳат бояд рустоҳо ва воҳидҳои кишоварзӣ вуҷуд дошта бошанд. Мо замини дигари изофӣ надорем. Моро зарур аст ё биноҳои баландошёна бисозем ё ин кишварро тарк кунем. Ба самти Ҳисор ё Ваҳдат, ки заминҳои ҳосилхез доранд, мо наметавонем рушд кунем. Танҳо ба самти баландошёнаҳо. Нахуст бояд биноҳои фарсудаи қадимиро тахриб созем. Боз ҳам такрор мекунам, Душанбе шаҳри осорхона нест ва онро набояд бо Ҳамбург муқоиса кунем. Беҳтар аст, Душанберо бо Бишкек муқоиса созем. Вазъи ин ду шаҳр ба ҳам монанд аст. Агар мо рушд кардан хоҳем, бояд биноҳои қадимиро тахриб созем.
Радиои Озодӣ: Ҷаноби Шерматов, далели ҳамсӯҳбататонро шунидед. Розӣ ҳастед?
Ғафур Шерматов: Ман фикри сокинони оддии Душанберо бароятон мегӯям. Онҳо аз тахриби биноҳо сахт нигаронанд. Ҳамсӯҳбати ман дар бораи тамоми шаҳр ҳарф мезанад, аммо манзури ман танҳо дар бораи 25-30 гектар замини шаҳр аст. Дар ин масоҳат аз солҳои гузашта ҳудуди 30 бино мондааст. Ҷаноби Юлдошев иддао дорад, ки дар мо замин кам аст. Пас, чаро дар хиёбони Айнӣ биноҳои сари роҳ тахриб мешаванду паси онҳо маҳаллаҳои аҳолинишин бо ҳавлиҳои қадимӣ боқӣ мемонанд? Чаро мо маҳаллаи “Южний” ё “Якум Советский”-ро тахриб намекунем? Аммо биноҳои солиме, ки дар он сокинон боз даҳсолаҳо метавонистанд зиндагӣ кунанд, вайрон мекунем? Юлдошев мегӯяд, ки нахустин тахрибҳо дар Душанбе баъд аз инқилоби октябр сурат гирифт. Охир, он вақт Душанбе аз се деҳа – Душанбе, Сари Осиё ва Шоҳмансур иборат буду бас. Аксҳои он давра вуҷуд доранд ва дар ин деҳаҳо чизе вуҷуд надошт. Ҳамчун таърихнигор аз шаҳрдорӣ хоҳиш дорам биноҳоеро ҳифз кунанд, ки заррае аз таърихи халқи тоҷикро дар худ дорад.
Вячеслав Юлдошев: Агар бовар надоред, дар бойгонӣ ҷустуҷӯ кунед ва нусхаи ризоияти муаллифро пайдо мекунед.
Ғафур Шерматов: Ҳамчун таърихшинос бори дигар мегӯям, ки ман шуморо ба унвони шаҳрсоз медонам, аммо ҳар як шаҳрсоз бояд қабл аз ҳама ба зебогиву вижагии диёраш аҳамият бидиҳад, бояд таърихи онро дарк кунад.
Вячеслав Юлдошев: Ин ҳама ҳарфҳои зебо ҳастанду халос.
Ғафур Шерматов: Ин танҳо ҳарфҳои зебо нестанд, ин суханҳои ватандӯст аст.
Вячеслав Юлдошев: Яъне, мо ватандӯст набудаем...
Ғафур Шерматов: Ман шаҳрамро дӯст медорам. Замин барои сохтмон дар мо зиёд аст, то худи рӯдхонаи Кофарниҳон метавонед бисозед.
Вячеслав Юлдошев: Кӣ ба шумо гуфт, ки дар он ҷо шаҳр намешавад, ҳатман шаҳр бунёд мешавад. Ғафур Ашӯрович, ман аз шумо дида бештар ватандӯстам, ман аз Тоҷикистон нарафтаам ва дар ҳеч шаҳре манзил нахаридаам. На дар Симферопол ва на дар Ялта. Ҳарчанд имкони муҳоҷиратро доштам.
Ғафур Шерматов: Ман ҳам ба ҳеч ҷой нарафтаам. Ман дар ҳамин ҷо зиндагӣ мекунам.
Вячеслав Юлдошев: Ман соли 1947 таваллуд шудаам. Дар биное, ки ман зиндагӣ мекардам, мақомоти баландпояи вақти Тоҷикистон низ манзил доштанд. Намешавад танҳо бо ёди таърих зиндагӣ кард. Мо танҳо бо либоси таҳҷоӣ наметавонем галстук баста бигардем. Ба ҳамин хотир “Генплан” амалӣ мешавад. Вақте лоиҳаи “Генплан” ба баррасии умум гузошта шуд, шумо куҷо будед, чаро эътироз накардед ва ҳоло дар ҳар ҷо ҳар чӣ менависед? Ман мефаҳмам, дилатон месӯзад, дили ман ҳам месӯзад. Дар сафҳаи интернетии шумо кор то ба моҷароҳои сиёсӣ мерасад. Дар биное, ки собиқ мағозаи “Олами кӯдакон” вуҷуд дошт, чанд хабарнигор зиндагӣ мекарданд, шумо аз он бипурсед, оё аз вазъашон розӣ ҳастанд ё не? Шумо, шахсан розӣ ҳастед?
Радиои Озодӣ: Биёед, маҷрои суҳбатро каме тағйир бидиҳем. Дар чаҳорчӯби “Генплан” дарахтони бисёрсоларо мебуранд...
Ғафур Шерматов: Дар баъзе маҳал бароям хуш меояду дар ҷойи дигар не. Ахиран аз хиёбони ба номи «Профсоюз» мегузаштам ва дидам, ки биноҳо дар наздикии ҳам сохта шуда, аз лиҳози оташнишонӣ хеле хатарноканд. Магар миёни биноҳо масофа 7-8 метр мешавад? Охир аз тирезаҳои муқобил дохили хонаи бинои дигарро мешавад назорат кард.
Вячеслав Юлдошев: Суханҳои ҳавоӣ назанед. Зеро ҳамаи биноҳо аз рӯйи меъёрҳо қабул карда мешаванд.
Ғафур Шерматов: Вақте биноҳо бо ҳам наздик сохта шудаанд ва сокинони он рӯбарӯи ҳам менишинанд, магар дуруст аст? Дар атрофи биное, ки дар канори меҳмонхонаи “Душанбе” сохтаанд, як дархате ҳам намондааст. Магар дар фасли тобистон аз он ҷо бидуни мушкилӣ гузаштан мумкин аст? Ҷаноби Юлдошев дуруст зикр карданд, ки Душанбе Сочӣ нест, иқлими шаҳри мо бадтар аст, зеро гармои шадид дорем ва ба сояи дарахтон ниёз дорем.
