Мардум дар Тоҷикистон ба иди саиди Фитр омода мешаванд. Идро маълмун кӯдакони дӯстрӯе ҳусни оғоз мебахшанд,ки аз субҳи барвақт бо либосҳои ороста ва халтачаву кӯлборҳои худ дари шуморо кӯфта, идро бароятон шодбош мегӯянд ва дар иваз идӣ хоҳанд хост.
Бисёриҳо аз ҳоло барои рӯзи ид сақич, қанди «чупа-чупс», пуфак ва шириниҳои дигар захира мекунанд. Баъзеи дигар дар арафаи ид чагалдаку бурак, тухму чалпаку нахӯдшӯрак мепазанд, то ба кӯдакон ҳадя кунанд. Аммо сокини Душанбе Парвиз Ҳакимзода ва зиёда аз 40 дӯсту ҳамкору ҳамсоягони ӯ мегӯянд, дар рӯзи ид ба кӯдакон ҳамчун идӣ китобу дафтару қалам тӯҳфа хоҳанд кард.
Пешниҳоди Парвиз, ки мегӯяд, бо ин роҳ метавон дар дили кӯдакон «шавқи китобхонию китобдӯстӣ»-ро бедор кард, дар шабакаи иҷтимоии Фейсбук тарафдорони зиёде пайдо кард, ки низ мехоҳанд, ба ин маърака шарик шаванд. Барои муттаҳид кардани онҳо Парвиз сафҳаеро дар ин шабака бо номи «Китоб барои идгардак» боз кард ва навишт: «Ҳатто як китоб, ки дар идгардак ба кӯдакон дода мешавад, метавонад зиндагии як наврасро тағйир диҳад.» Ба ақидаи ӯ, бедор кардани шавқи кӯдакон ба яке аз роҳҳои расидан ба миллати бомаърифат аст.
Парвиз Ҳакимзода
Дар сӯҳбат бо Радиои Озодӣ Парвиз гуфт: «Ман масъули сафҳаи «Китобхонаи Душанбе» ҳастам ва аз ҳамин ҷо ин идея пайдо шуд. Аз сӯи дигар ҳангоме мебинем, ки бархе аз кӯдакон, вақти худро беҳуда сарф мекунанд, тарбияи дуруст надоранд, фикр мекунам ин иқдоми хубе хоҳад буд. Барои ҷалби наврасон ба китобхонӣ роҳҳои дигар низ ҳаст, аммо ин даъвати ман вақт ва кӯшиши зиёдро талаб намекунад.»
Пешниҳоди Парвиз Ҳакимзода корбарони шабакаи иҷтимоии Фейсбукро ба гурӯҳҳо ҷудо кардааст. Агар гурӯҳи аввал аз ин даъват истиқбол кунад, бархеи дигар гаронии нархи китобҳоро баҳона меоранд ва гуруҳи сеюм шубҳа дорад, ки кӯдакон аҳамияти чунин тӯҳфаро дарк кунанд.
Назаралӣ, як сокини пойтахт мегӯяд, ҳарчанд тақдими китоб дар рӯзи ид ба бисёриҳо хуш меояд, аксари кулли аҳолӣ тавони харидани китобро надорад. Аз сӯи дигар, идӣ шудани китоб қадри онро кам мекунад. Парвиз Ҳакимзода дар посух мегӯяд, ҳадафаш тақдими садҳо китоб ба ҳар як кӯдак набуда, балки як китоб ба гуруҳи кӯдакон ҳам метавонад муфид бошад.
Дилшод Раҳимӣ
Вале то куҷо ин пешниҳод метавонад, анъанаеро, ки решаҳои бостонӣ дорад, тағйир диҳад? Фолклоршиноси тоҷик Дилшод Раҳимӣ мегӯяд: «Агар аз нигоҳи суннатҳо гирем, албатта, дар гузашта ҳам идгардак будааст, зеро мо намунаҳои зиёди фолклорӣ дорем, ки ба шакли рубоиву дубайтӣ як навъ дона ҳастанд. Онро бештар одамони босавод ва домуллоҳо эҷод мекарданду ба мактаббачаҳо медонанд то ба хонаашон бурда расонанд ва як навъ ҳадяи идона ба устодон биёранд.»
Ба гуфтаи ин ҳамсӯҳбати мо, шаклҳои оммавии «идгардак» ҳам дар миёни мардум зиёд буд, вале на ба сурате, ки имрӯз дида мешавад. Ҷаноби Раҳимӣ мегӯяд, имруз идгардак танзим намешавад ва як кӯдак метавонад тамоми маҳалларо чарх занад, дари бегонаҳоро кӯбаду чизе талаб кунад.
Идгардаки кӯдакон дар Афғонистон
Чунин шева, ба ақидаи ӯ хуб нест. «Аслан идгардак то ҳудуди ҳамсояҳо ва хешу табор аст, на бегонаҳо. Шояд волидон дар рӯзи ид барои фарзандони худ китоб тақдим кунанд. Аммо китоб ба ҷои шириниҳо наметавонад дар ид кӯдаконро хурсанд кунад, »-гуфт ин фолклоршиноси тоҷик.
Тарафдорони пешниҳод, ки мехоҳанд, китобро ба идии кӯдакон табдил диҳанд, мегӯянд, ҳарчанд ширинӣ барои атфол писандидатар аст, баҳраи зиёде ба ғайр аз хурсандии чандлаҳзагӣ нахоҳад овард. Яке аз онҳо бо номи Рустам мегӯяд, шояд бад нест, агар шириниҳо танҳо ба кӯдакони хурдсол дода шавад.
Ҷонибеки Асрориён
Баъзеҳо ҳадяи Иди Рамазонро ба худи моҳи шариф ва дини Ислом пайванд медиҳанд, аммо фарҳангшиноси тоҷик Ҷонибеки Асрориён мегӯяд, ин одат реша дар қаъри таърих дорад ва бештар ба гулгардонии Наврӯзӣ рабт мегирад: «Вақте онҳо гулгардонӣ мекарданд, сокинони маҳалла бар ивази гул ва овардани бӯйи баҳор ҳар чизе ки доштанд, ба онҳо медоданд. Ва он ҳам идона гуфта мешуд. Барои мисол меваи хушк, мисли зардолу, гандум, тухм, гул ва бачаҳо онро рамзи ҳадя ё идона медонистанд. Вақте бештари анъанаҳои Наврӯз дар дар асрҳои 16 ва 17 аз миён рафт, мардум талош карданд онҳоро ба иди Рамазону Қурбон баргардонанд.»
Ба бовари ҷаноби Асрориён, муҳим нест, ҳадя аз чӣ иборат аст, балки муҳим аст, он чӣ гуна тақдим мешавад. Вай афзуд, навъи ҳадяҳо вобаста ба фасли сол тағйир меёбад ва мардум метавонанд, ҳар чизеро ки арзиши идонаро дорад ва бар зарари кӯдакон нест, ба онҳо тақдим кунанд.
Рӯҳониён мегӯянд, тақдими китоб ҳамчун идӣ ба кӯдакон мухолифате ба арзишҳои исломӣ надорад. Зубайдуллои Розиқ, як рӯҳонии тоҷик дар ин маврид гуфт, тақдими китоб ба наврасоне ки мактабхон ҳастанд хуб аст, аммо барои атфоли томактабӣ зарурат надорад. Ва бояд барои онҳо ҳатман ширинӣ тақдим шавад. Вале ба гуфтаи ҷаноби Розиқ, ҳоло бештар дар идҳо додани ширинӣ мушоҳида мешавад, зеро ширинӣ нисбат ба китоб арзонтар аст.
Муаллифи ташаббус Парвиз Ҳакимзода мегӯяд, даҳҳо нафар аз тарафдорони ин пешниҳод тасмим доранд, дар иди Рамазон маъракаи китобҳои идонаро амалӣ намоянд ва вокуниши кӯдаконро низ ба мушоҳида гиранд. Вай ваъда додааст, ки аз натиҷаи маърака дар шабакаи иҷтимоии Фейсбук гузориш диҳад. Парвиз бовар дорад, ки ташаббуси ӯ ва дӯстонаш тадриҷан ба яки дигар аз анъанаҳои идона табдил хоҳад ёфт.