Раҷаби Мирзо,
рӯзноманигор ва таҳлилгар
Бознашр аз веблоги "Рӯзи нав"
Ҳафт сол қабл, 13-уми июни соли 2013, Маҷлиси намояндагони Тоҷикистон тағйиру иловаҳо ба қонуни конститутсионӣ “Дар бораи мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ”-ро баррасӣ кард. Асоси тағйирот ба барҳам задани ҳуқуқи дахлнопазирии вакилони маҷлисҳои маҳаллӣ равона шуда буд. Ҳарчанд прокурори генералии вақт Шерхон Салимзода таъкид мекард, ки гап сари барҳам задани ҳамаи ҳуқуқи дахлнопазирии вакилони маҳаллӣ равона нашудааст, маълум буд, ки баҳс аз куҷост. Зеро ин ислоҳи қонун маҳз пас аз маҳрум кардани ваколатҳои вакили маҷлиси вакилони пойтахт Зайд Саидов пеш меомад.
Дуруст, то он замон ҳам дар қатъ намудани ваколати маҷлисҳои маҳаллӣ мушкили хосе пеш наомада буд. Чанд вакили ин маҷлисҳоро то ин замон бе душворӣ аз ваколат маҳрум карда буданд. Аммо дар шароити кишварҳое чун Тоҷикистон нонсенс ҳисоб мешуд. Пеш аз Зайд Саидов чандин шахсони шинохта, аз ҷумла ваколати Низомхон Ҷӯраевро дар вилояти Суғд бекор карда буданд.
Танҳо соли 1991 зимни бекор кардани ваколати депутат, шаҳрдори собиқи Душанбе Мақсуд Икромов мушкилоти ҷиддие пеш омадд. Прокурори генералии вақт марҳум Нурулло Ҳувайдуллоев дар ҳолати ногувор қарор гирифт.
Пас аз ҷанги шаҳрвандӣ ҳангоми бекор кардани ваколати депутатҳои Шӯрои Олии вақт Ёқуб Салимов ва Хӯҷа – командир, тавре баъдан навиштанд, саволҳое пеш омад. Дигар ҳолати ҷиддие надоштем.
Аз ин ҷост, ки 7 сол пеш, вақте баҳси бекор кардани ин имтиёзҳо пеш омад, саволи асосӣ ҳамин гардид, ки чаро ин мавзӯъ дубора “гарм” шуд? Гуфтем, ки он пас аз боздошти Зайд Саидов пеш омад. Бо ин вуҷуд, ки ин мавзӯъ дар иҷлосияи шаҳри Душанбе бе баҳси ҷиддӣ, он тавре дар матолиби нашршуда хондем, ҳалли ниҳоии худро ёфт, мардум мепурсиданд, ки агар ин гуна масоилро бе мушкилӣ ҳал мекунанд, чаро бояд ба он ҷомаи қонун мепӯшониданд?
Прокурори генералии вақт Шерхон Салимзода дар асосноккунии мавқеаш дар Маҷлиси намояндагон мисолҳои зиёде оварданӣ шуд:
- дар раванди ислоҳоти мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ мо бояд ба он кӯшиш намоем, ки шаффофияти фаъолияти онҳоро таъмин карда, дар як вақт мубориза бар зидди коррупсия ва дигар зуҳуроти номатлуби ҷомеаро тақвият бахшем;
- дар фаъолияти ин мақомот, аз ҷумла вакилони Маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқ камбудию қонунвайронкуниҳое ҷой доранд, ки кори бомарому мунтазами дастгоҳи давлатиро халалдор мекунанд;
- ин гуфтаҳо исботи бевоситаи ибораи «халқ барои давлат набуда, давлат барои халқ аст» мебошад;
- лоиҳаи қонуни конститутсионии мазкур оид ба таҷдиди назар намудан дар масъалаи ҳуқуқи дахлнопазирии вакилони Маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқ, ки баъзан боиси сӯистифода аз мансаб ва коррупсия мегардад, ба мақсади фароҳам овардани шароит барои пешгирӣ ва мубориза бо коррупсия дар мақомоти маҳаллии ҳокимияти давлатӣ пешниҳод шудааст;
- моддаи 17-уми Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон баробарии ҳамаро дар назди қонун ва суд, сарфи назар аз миллат, нажод, ҷинс, забон, эътиқоди динӣ, мавқеи сиёсӣ, вазъи иҷтимоӣ, маълумот ва молу мулк кафолат дода, қабули ин лоиҳаи пешниҳодшуда қадами наве ба воқеан амалӣ шудани меъёрҳои конститутсионӣ мебошад;
- мутобиқи Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон вакилони Маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқ ҳуқуқи дахлнопазирӣ надоранд;
- бо ворид намудани ин тағйиру иловаҳо ҳуқуқи дахлнопазирии вакилони Маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқ пурра барҳам нахӯрда, баъзе имтиёзҳо дар шакли дигар дар Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи вазъи ҳуқуқии вакили Маҷлиси вакилони халқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоят, шаҳри Душанбе, шаҳр, ноҳия» боқӣ мемонад, зеро дар ин ҳолат на ҳама мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва на ҳама шахсони мансабдори онҳо метавонанд ба ҳабс гирифтан ва дигар хел маҳдуд намудани ҳуқуқҳои вакилони Маҷлисҳои маҳаллии вакилони халқро ба амал бароранд. Тибқи тағйироте, ки ба дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ пешниҳод шудаанд, минбаъд ин амалҳо аз тарафи прокурорҳо ва судҳои дахлдор амалӣ карда мешаванд.
Ҳамон вақт изҳор намудам, ки баҳси барҳам задани дахлнопазирӣ (иммунитет)-и вакилони маҷлисҳои маҳаллиро аз ҳар нигоҳе баҳо надиҳем, ман ба он назари мусбат дорам. На танҳо барои он ки яке аз ҷузъҳои барномаи пешазинтихоботии инҷониб дар интихоботи миёндаврии ҳавзаи Восеъ №39 дар моҳи майи соли 2013 маҳз ҳамин нукта буд.
Навиштам, ки инҷониб мисли прокурори генералӣ Шерхон Салимзода ба ин назар ҳам нестам, ки ин ҳолат баробарии ҳамаро дар назди қонун таъмин мекунад.
Гап дар дигар ҷост...
Банда ба он хотир ин нуктаро дар барномаи пешазинтихоботиам ҷо дода будам, ки аз ибтидо принсипи ман чунин буд: ман ҷиноят намекунам ва бо кадом роҳе худро ҳифз карданӣ ҳам нестам!
Ба андешаи Салимзода аз он нуқтаи назар баҳс кардан мумкин, ки баробарии қонуниятро на танҳо аз тариқи вакилони маҷлисҳои маҳаллӣ, балки ҳолатҳои дигари рӯшантар мешавад таъмин намуд. Аз интихоботи миёндаврии парлумонии соли 2013 мисол овардам, ки агар прокурори генералии як кишвар биравад ва дар рӯзи интихоботи парлумонӣ барои ҷонибдории як номзади ҳамдеҳааш тӯй ё гӯштин бидиҳад, инро баробарии қонун ё ҳатто нақз кардан қонунгузорӣ гуфтан мумкин бошад?
Ба фикрам он замон ҷаноби Салимзода хеле хуб фаҳмид, ки ман чиро дар назар дорам...
Вақте мегӯям, ки ман ҷиноят намекунам ва бо кадом роҳе онро ҳифз намекунам, манзурам ин нест, ки дар парлумони мо ҷинояткорон ё қонуншиканҳо нишастаанд. Ба ҳар сурат, ман дар ин бора ҳоло далели рӯшан ё надорам...
Ҳарчанд аксари депутатҳои маҳаллӣ аз ҳисоби кормандони масъули ҳукуматҳои маҳаллӣ таркиб ёфтаанд. Хеле аз ҷиноятҳои коррупсионӣ ва вобаста ба фурӯши замин аз ҳисоби онҳост, он тавре ниҳодҳои қудратӣ ахбор медиҳанд.
Аммо мақсади ман дигар буд. Аслан мо бояд дуруст дарк кунем, ки барои як вакил ҳуқуқи дахлнопазирӣ ба чӣ хотир дода мешавад. Танҳо барои он ки ӯ дар тасмиму ҷонибдорӣ ва ё мухолифат карданҳояш мустақил бошад.
Пас кӣ метавонад чунин кореро анҷом диҳад?
Танҳо вакиле, ки ваколати худро аз мардуми интихобкунандааш гирифтааст. Оё гуфтан мумкин аст, ки вакилони мо мандатро аз интихобкунандаҳо гирифтаанд?
Ҷои фикр дорад...
Аз ин хотир, дар баъзе кишварҳо вакили як ҳавзаи интихоботиро фаротар аз як ҳавзаи интихоботӣ ва марбут ҳатто ба тамоми миллат медонанду бозхонди ваколати онҳо осон нест. Масалан дар Италия ин нукта дар Қонуни асосиаш зикр ёфтаасту вакилони парлумон «мандати озод» доранд. Ин дар муқобили онҳое, ки «мандати императивӣ» - яъне вакили вобаста аз накази интихобкунанда доранд, ваколати бештар ва мақоми баландтар ба ҳисоб меравад. Яъне як вакил дигар чеҳраи миллист.
Дар мо чӣ?
Назарсанҷиҳо дар шабакаҳои иҷтимоӣ ва расонаҳои хабариву нашрияҳо борҳо исбот кардаанд, ки аксари вакилони палатаҳои болоии парлумони моро интихобкунандаҳои худашон намешиносанд, чӣ расад ба вакилони ҳавзаҳои маҳаллӣ. Ин маънии бисёр бад дорад барои як мамлакат. Зеро хулосаеро ба вуҷуд меорад, ки маҳз ин гуна бо ном вакилҳои мардумгурез интихобкунандаро аз маъракаҳои сиёсӣ дилбазан ва рӯҳафтода кардааст.
Пас инро намешавад ҳамчун ҷинояти сатҳи миллӣ қабул кард ва ба онҳо ҷазо муқаррар кард?
Аксарияти интихобкунандаҳо тариқи расонаҳои хабарӣ мегӯянд вакилони худро намешиносанд
Бинобар ин, ба фикрам, дахлнопазир кардани вакилони маҷлисҳои маҳаллӣ ҳанӯз роҳи ҳал нест, агар мехоҳем масъулиятро зиёд ва бо қонуншиканиву коррупсия муборизаи ҷиддӣ барем.
Пешниҳоди ман ин аст, ки ба вакилони Маҷлиси намояндагон ва аъзои Маҷлиси Миллӣ (дарвоқеъ аксарияти онҳо вакилони иҷлосияҳои маҳаллӣ ҳам ҳастанд) низ ҷазои сахттар пешниҳод гардад. Ҳатто бисёр хуб мешуд дахлнопазирии онҳо низ лағв шавад.
Дар навбати худ ҷазои дигар ҳам зам гардад: маҳрум кардани вакилони беобрӯ ва бемавқеву танбал аз тамоми имтиёзҳо!
Бовар кунед, дар он сурат, онҳо фаъолтар мегарданд. Ҳадди аққал барои он ки ҳар моҳ на кам аз 1000 доллар маош мегиранд ва имтиёзҳои бешумор ҳам доранд.
Чунин таҷриба – бекор кардани вакилон аз имтиёзҳо дар бисёрии кишварҳои демократӣ вуҷуд дорад ва онро индемнитет меноманд.
Пас чаро мо насанҷем?
Аз Идора. Матолибе, ки дар ин гӯша ба нашр мерасанд, назари муаллифон буда, баёнгари мавқеи Радиои Озодӣ шумурда намешаванд.