Ҳафтод сол қабл дар таърихи дуввуми феврали соли 1943, нирӯҳои Олмони фашистӣ дар Сталинград шикаст хӯрданд. Шикасте, ки як нуқтаи чархиш ва ҳалкунанда дар Ҷанги Дуввуми Ҷаҳонӣ шуд.
Муҳорибаи Сталинград, ки аз тобистони соли 1942 то 2-юми феврали соли 1943 давом кард, яке аз хунинтарин ва сарнавиштсозтарин набардҳои Ҷанги Бузурги Ватанӣ ва тамоми таърихи башарият буд.
Фатҳи ин шаҳр барои Гитлер аз он сабаб муҳим ба шумор мерафт, ки он сабаби канда шудани роҳҳои интиқолу борҳои Иттиҳоди Шӯравӣ ба ҷануби ин кишвар аз тариқи дарёи Волга мешуд. Ин буд, ки артиши шӯравӣ бо фашистон сарсахтона муқовимат намуд ва дар кӯчаву хонаҳо бо олмониҳо ҷангид.
Пас аз чандин моҳи даргириҳои хунин, дар таърихи дуввуми феврали соли 1943 олмониҳо шикаст хӯрда 2500 афсари олирутба, ки 24 нафари онҳо генерал буданд, буданд, таслими артиши шӯравӣ шуданд.
Таърихнигорон менависанд, ки 1 миллиону 100 ҳазор тан аз сарбозони шӯравӣ барои дифоъ аз ин шаҳр ҷон бохта ё маҷруҳ беному нишон шуданд. Шумораи қурбониён аз ҳисоби мардуми оддӣ ва ғайринизомиён 400 ҳазор тахмин зада шудааст.
Дар қатори ҳазорон сарбози шӯравӣ, ки барои дифоъ аз ин шаҳр муқовимат карданд, садҳо тан аз фарзандони Тоҷикистон низ ширкат карданд. Хайрулло Усмонов, аз ҷумлаи он фарзандони Тоҷикистон буд, ки барои дифоъ аз ин шаҳр муқовимат карда ва зиндаву саломат ба ватан баргашт ва чандин сол ба ҳайси рӯзноманигор дар нашриёти "Ирфон" ифои вазифа намуд.
Дониёр Усмонов: Имрӯз дар шаҳр паради ҳарбӣ гузашт ва собиқадорони ин ҷанг, гарчи теъдодашон хеле кам мондааст, аз шаҳрҳои мухталифи Русия ҳузур доштанд. Дар ин парад ҳудуди 20 ҳазор нафар ширкат дошт.
Озодӣ: Оё аз собиқадорони ҷанг аз Тоҷикистон касе иштирок дошт?
Дониёр Усмонов: На, аз Тоҷикистон касе иштирок надошт. Аммо мо тоҷикони муқими Волгоград дар ин маросим ширкат кардем.
Озодӣ: Дар шаҳри Сталингради чӣ хотираҳое аз ҷанг вуҷуд дорад?
Дониёр Усмонов: Дар «Санги мармарин» дар ҳамаи деворҳо ному насаби қурбониён, аз ҷумла аз тоҷикҳо низ навишта шудааст.
Озодӣ: Дар расонаҳои русӣ ин хабар интишор ёфта буд, ки талошҳо барои дубора номгузорӣ шудани ин шаҳр бо номи Сталинград идома дорад. Ин хабарҳо то куҷо воқеият доранд?
Дониёр Усмонов: Ба Думаи давлатӣ бо имзои мардум як нома фиристода шудааст. Мардум талаб доранд, ки номи ин шаҳр Сталинград гузошта шавад. Аммо то ба ҳол масъала ҳалли худро наёфтааст. Аммо дар маъракаҳои расмӣ, чун 2-юми феврал ва Рӯзи Ғалаба, шиорҳо бештар бо номи Сталинград садо медиҳанд то Волгоград.
Озодӣ: Шаҳр аз он рӯзҳои мудҳиш, чӣ осореро бо худ дорад?
Усмонов: Ҳар нуқтаи ин шаҳр шоҳиди ҷангу набард будааст ва дар ин ҷойҳо ҳайкалҳо гузошта шуда ва ҳамеша аз корнамоиҳои мудофеони шаҳр ёдоварӣ мешавад. Қадрдонӣ аз ҷонбозони Сталинград на танҳо дар иду маросимҳо, балки ҳамеша сурат мегирад ва мардум онҳоро ёддоварӣ менамоянд.
Озодӣ: Падаратон чӣ хотиротеро ба шумо аз ин муҳориба ҳикоят мекард…?
Дониёр Усмонов: Падарам ҳамеша аз ҷанг қиссаҳо мекарданд. Мегуфтанд, ки дар оғози муҳориба дар соли 1942 аҳвол ниҳоят вазнин буд. Нақл мекарданд, ки дар ибтидо ҳавопаймоҳои Олмон ба сари шаҳр борони оташ мерехтанд. Аз ҷониби дигар дар рӯзҳои ҷанги Сталинград сармои қаҳратун то ба 30 дараҷа мерасид.....
Фатҳи ин шаҳр барои Гитлер аз он сабаб муҳим ба шумор мерафт, ки он сабаби канда шудани роҳҳои интиқолу борҳои Иттиҳоди Шӯравӣ ба ҷануби ин кишвар аз тариқи дарёи Волга мешуд. Ин буд, ки артиши шӯравӣ бо фашистон сарсахтона муқовимат намуд ва дар кӯчаву хонаҳо бо олмониҳо ҷангид.
Пас аз чандин моҳи даргириҳои хунин, дар таърихи дуввуми феврали соли 1943 олмониҳо шикаст хӯрда 2500 афсари олирутба, ки 24 нафари онҳо генерал буданд, буданд, таслими артиши шӯравӣ шуданд.
Таърихнигорон менависанд, ки 1 миллиону 100 ҳазор тан аз сарбозони шӯравӣ барои дифоъ аз ин шаҳр ҷон бохта ё маҷруҳ беному нишон шуданд. Шумораи қурбониён аз ҳисоби мардуми оддӣ ва ғайринизомиён 400 ҳазор тахмин зада шудааст.
Дар қатори ҳазорон сарбози шӯравӣ, ки барои дифоъ аз ин шаҳр муқовимат карданд, садҳо тан аз фарзандони Тоҷикистон низ ширкат карданд. Хайрулло Усмонов, аз ҷумлаи он фарзандони Тоҷикистон буд, ки барои дифоъ аз ин шаҳр муқовимат карда ва зиндаву саломат ба ватан баргашт ва чандин сол ба ҳайси рӯзноманигор дар нашриёти "Ирфон" ифои вазифа намуд.
Дониёр Усмонов (аз тарафи дасти рост аввал)
Бо амри тақдир аз соли 1996 то ба ҳол фарзанди вай Дониёр Усмонов дар шаҳре, ки падари ӯ мудҳиштарин рӯзҳои ҳаёти худро сипарӣ намуда ва бар ивази ҷон аз он дифоъ намудааст, зиндагӣ дорад. Дар рӯзи таҷлил аз 70-умин солгарди шикасти Олмони нозӣ дар ин шаҳр, нахуст аз ӯ дар мавриди наҳваи баргузории маросимҳо ба ин муносибат пурсидем:Дониёр Усмонов: Имрӯз дар шаҳр паради ҳарбӣ гузашт ва собиқадорони ин ҷанг, гарчи теъдодашон хеле кам мондааст, аз шаҳрҳои мухталифи Русия ҳузур доштанд. Дар ин парад ҳудуди 20 ҳазор нафар ширкат дошт.
Озодӣ: Оё аз собиқадорони ҷанг аз Тоҷикистон касе иштирок дошт?
Дониёр Усмонов: На, аз Тоҷикистон касе иштирок надошт. Аммо мо тоҷикони муқими Волгоград дар ин маросим ширкат кардем.
Озодӣ: Дар шаҳри Сталингради чӣ хотираҳое аз ҷанг вуҷуд дорад?
Дониёр Усмонов: Дар «Санги мармарин» дар ҳамаи деворҳо ному насаби қурбониён, аз ҷумла аз тоҷикҳо низ навишта шудааст.
Озодӣ: Дар расонаҳои русӣ ин хабар интишор ёфта буд, ки талошҳо барои дубора номгузорӣ шудани ин шаҳр бо номи Сталинград идома дорад. Ин хабарҳо то куҷо воқеият доранд?
Дониёр Усмонов: Ба Думаи давлатӣ бо имзои мардум як нома фиристода шудааст. Мардум талаб доранд, ки номи ин шаҳр Сталинград гузошта шавад. Аммо то ба ҳол масъала ҳалли худро наёфтааст. Аммо дар маъракаҳои расмӣ, чун 2-юми феврал ва Рӯзи Ғалаба, шиорҳо бештар бо номи Сталинград садо медиҳанд то Волгоград.
Озодӣ: Шаҳр аз он рӯзҳои мудҳиш, чӣ осореро бо худ дорад?
Усмонов: Ҳар нуқтаи ин шаҳр шоҳиди ҷангу набард будааст ва дар ин ҷойҳо ҳайкалҳо гузошта шуда ва ҳамеша аз корнамоиҳои мудофеони шаҳр ёдоварӣ мешавад. Қадрдонӣ аз ҷонбозони Сталинград на танҳо дар иду маросимҳо, балки ҳамеша сурат мегирад ва мардум онҳоро ёддоварӣ менамоянд.
Озодӣ: Падаратон чӣ хотиротеро ба шумо аз ин муҳориба ҳикоят мекард…?
Дониёр Усмонов: Падарам ҳамеша аз ҷанг қиссаҳо мекарданд. Мегуфтанд, ки дар оғози муҳориба дар соли 1942 аҳвол ниҳоят вазнин буд. Нақл мекарданд, ки дар ибтидо ҳавопаймоҳои Олмон ба сари шаҳр борони оташ мерехтанд. Аз ҷониби дигар дар рӯзҳои ҷанги Сталинград сармои қаҳратун то ба 30 дараҷа мерасид.....
70 сол пас аз муҳорибаи Сталинград