Ризвон Содиров, номдортарин фармондеҳи мухолифин дар солҳои аввали ҷанг, дар Афғонистон бо раҳбарияти сиёсиаш "соз" нагирифт, ба тарафи ҳукумат гузашт, бо инҳо ҳам “ошаш напӯхт” ва пардохт ба гаравгонгирӣ, ки ин ҳама оқибат Ризвонро дар нақбе гӯр кард, ки ӯ бо дасти худ дар манзили хоҳараш дар як канори Душанбе канда буд.
Нозимро баъд аз имзои сулҳ дар Кофарниҳон куштанд ва Раҳмон Сангинов ва Мансур Муаккаловро дар як амалиёти вижа (махсус)-и соли 2001-ум ба маҳзи саркашиашон аз иҷрои қарордоди сулҳ.
Мулло Абдуллоҳ Раҳимов, ки низ ин сулҳро напазируфт, баъд аз 8 соли фирор аз он сӯи Омӯ баргашт, то дар Рашт кушта шавад. Аммо гумони ҳамкорӣ ва ҳамдастӣ бо ӯ қаблан чанд фармондеҳи дигари аршади мухолифон дар ин минтақа, аз ҷумла Мирзо Зиёев ва Неъмат Азизовро дар Тавилдара ва Алии Бедакиро дар Рашт ба коми аҷал супурд.
Муҷоҳидин фиреб хӯрданд?
Мулоо Абдулло
Атобеки Амирбек, узви зеркомиссияи низомии Комиссияи оштии миллӣ мегӯяд, ҳатто он размандагони мухолифин, ки сулҳро пазируфтанд, дар ниҳоят фиреб хӯрданд, чунки алорағми шароити сулҳ баъд аз муддате ё ихтисор шуданд, ё мисли Мирзо Зиёев ба таври мармуз кушта ва ё бо баҳонаҳои мухталиф - зиндонӣ: “Бояд ин хел намешуд. Протоколи низомӣ буд, ҳуҷҷатҳои дигар буд, вале ончӣ ки шуд, тибқи ин ҳуҷҷатҳо ва ончӣ ки мо ният доштем, нашуд. Дар он замон ба сулҳ мутақоид сохтани фармондеҳон осон набуд. Агар намехостанд, сулҳ ҳам намешуд. Оромӣ аз ҳамин афроди силоҳбадаст вобаста буд. Фикр мекардем, инҳо ҳама сарбозони давлатӣ мешаванд ва хидматро идома медиҳанд. Афсӯс, чунин нашуд. Онҳо қурбони дасисаҳои дигарон шуданд. Имрӯз аз онки Мирзо Зиёев нест, ба назари ман, як абармарде, ки метавонист ба кишвар хидмат кунад, аз байн рафтааст. Дар маҳбас будани Ёқуб Салимов низ айни эҳсосро дар зеҳни ман талқин мекунад.”
Ҳамин тавр, раиси Ҳизби демократ Муҳаммадрӯзӣ Искандаров ба 23 соли зиндон ва Намоз Қурбоналиев ба 15 сол маҳкум шуданд ва ба ҳисоби Ҳизби наҳзати исломӣ, дар канори инду дар зиндонҳои Тоҷикистон дар ҳоли ҳозир беш аз 160 размандаи собиқи дигар адои ҳукм мекунанд. Саламшоҳ Муҳаббатов, Мирзохӯҷа Аҳмадов ва Мирзохӯҷа Низомов ба фарқ аз ин ҳамсафони собиқи худ дар озодианд, вале бе ягон шуғл ё мақом.
Ҷалолиддини Маҳмуд, узви комиссияи оташбас дар солҳои ҷанг мегӯяд, давлат бояд фармондеҳони умдаи ҳарду тарафро дар майдон ҳифз мекард ва аз обрӯ ва нуфузи онҳо истифода мебурд: “Табиӣ набуд, сиёсӣ буд ин ҳама, албатта. Заъфи сиёсӣ ё камбуди имконоти тарафҳо буд, ки чеҳраҳои худро ҳифз карда натавонистанд ва дар тӯли роҳ онҳо батадриҷ аз саҳна рафтанд. Албатта, иқдомҳои ҳисобшуда буд, чунки онҳо ҳама на дар майдони ҷанг, балки дар замони сулҳ аз байн рафтанд. Аз як сӯ, эҳсоси хатарҳо аз инҳо ҳам буд, тарафи дигар ва пойинтар аз чунин эҳсос ин буд, ки афроди қаҳрамон ва чеҳра ноз доранд, вале нози онҳоро ё натавонистанд бардоранд, ё нахостанд.”
Бекории Сӯҳроб ва сандуқсозии Мустафо
Сӯҳроб Қосимов
Фармондеҳони ҷониби дигари ин ҷанг ҳам зиёд амон наёфтанд. Бахусус, баъд аз онки дар интихоботи порлумонии соли 2000-ум генерал Сӯҳроб Қосимов ва фармондеҳони дигар дар аксари ҳавзаҳо номзадҳои худро ҷобаҷо карданд, ки дар чашми давлатдорон ҳамчун талоши ғасби қудрат бо роҳи қонунӣ талаққӣ шуд ва як маъракаи густардаи зидди “боевик”-ҳоро дар Тоҷикистон оғоз гузошт. Ин номзадҳоро ҳанӯз қабл аз раъйгирӣ “рӯфтанд”, даҳҳо “боевик”, бо шумули муовини Сӯҳроб - Мустафо Қурбонов, мулаққаб ба “Қӯрбошӣ”-ро, ки замоне кӯдакони Варзобро бо номи ӯ метарсонданд, зиндон карданд ва ӯ ҳоло, ба гуфтаи мақомот, дар зиндони рақами яки Душанбе сандуқсоз шудааст. Қурбони Зардак ва Талаб Кузнетсро дар Кӯлоб куштанд, Олим Мӯрчаев дар як садама ҷон бохт...
Аъзамшоҳи Қӯқаншоҳ, хабарнигори ҳафтаномаи “Миллат”, ки масоили даврони ҷанги Тоҷикистонро таҳқиқ мекунад, мегӯяд: “Саидшоҳ Шамолов, аз фармондеҳони забардасти он замон ба соҳибкорӣ гузашт ва ва ҳам атташеи низомӣ дар Чин аст. Бародарон Чоловҳо низ имрӯз ба тиҷорат машғуланд. Фармондеҳи Горди президентии он замон Ғаффор Мирзоев феълан дар маҳбас бандист. Ёқуб Салимов, ки вазири дохила, сафири Тоҷикистон ва раиси гумрук буд, низ ҳоло дар зиндон аст. Сӯҳроб Қосимов ҳам феълан тамоман бекор аст.”
Сӯҳроб Қосимов ҳам баъд аз тарки симати фармондеҳи бригадаи махсус ба мақоми баъди фирори Хӯҷа Каримов холишудаи раиси Федератсияи футбол нишаст. Аммо ним сол пеш ин курсиро ҳам аз ӯ гирифтанд ва ба Рустами Эмомалӣ, писари президент доданд, ки ба назари аксар, хеле рамзист ва чӣ қадар танг шудани ҷои пои фармондеҳони собиқ ва тақвияти нуфузи насли нави ба хонаводаи ҳоким наздиктарро ба намоиш мегузорад.
Браузери шумо HTML5-ро намешиносад
Рӯзҳое, ки силоҳ ҳокими кишвар буд...
Аъзамшоҳи Қӯқаншоҳ
Аъзамшоҳи Қӯқаншоҳ мегӯяд, насли қумандонҳо, ки дар майдони ҷангҳои рӯбарӯ касби обрӯ кард, ба маҳзи ноогоҳии сиёсӣ натавонист худро дар бозиҳои сиёсӣ ҳифз кунад: “Аксари онҳо аз машқгоҳҳо ва гурӯҳҳои рэкетӣ ба майдон омаданд ва ҳар кадом барои ғуруру обрӯи минтақаи худ хеста буд. Аммо вақте сулҳ шуд, мардум дид, ки аксари онҳо ҳадафе болотар аз гирифтани ягон вазифа надоштааст. Чун ба ин ҳадаф расиданд, аз онки ягон таҳкурсии фикрӣ, ё сиёсиву раҳбарӣ надоштанд, онҳоро хеле ба осонӣ аз майдон ронданд. Бо додани чанд пулу мол ё инки равонаи зиндонашон карданд. Раҳбарони сиёсӣ доимо дар инқилобҳо аз чунин гурӯҳҳо хуб истифода мекунанд, вале то расидан ба қудрат. Вақте пояи давлаташон устувор шуд, кӯшиш мекунанд, онҳоро дур созанд, чунки аз онҳо эҳсоси хатар мекунанд.”
Ҳамроҳ бо ҳар фармондеҳ авлоди ӯ ҳам расво мешуд. Ҳамин тавр, баъди ҳалокати Ризвону Шайх Неъмат ва Мирзо Ҷага наздикони онҳо низ ҳама кушта ё зиндонӣ шуданд. Писари Сангак Сафаров ҳам бандист ва аз хонаводаи як замон пурнуфузи Лангариевҳо Сӯҳробаш зиндонист ва ду бародари ӯ - дар ҳоли фирор.
