Ҳоло нияти ноширон ин аст, ки ба иловаи яку ним миллион адад китоби то имрӯз чопшуда боз чандсад адади дигар ба бозор арза шавад. Ин китоб дар бораи тасмимҳои начандон осони яке аз сиёсатмадорони зидду нақизи оғози қарни 21 ва мубтакири ҷангҳои пурбаҳси Ироқу Афғонистон нақл мекунад.
Адибони дур аз ҷомеа
Ин хабар касро ба андеша водор мекунад, ки чаро дар Тоҷикистон на ин ки сиёсатмадорон, балки худи нависандаву шоирон дар бораи масоили доғи имрӯзи ҷомеа кам менависанд?
Имрӯз ба мушкилӣ метавон исми асар ё қаламкашеро ба ёд овард, ки дар бораи мавзӯъҳои доғи замон, аз ҷумла ҷанги дохилӣ, ҳиҷрати мардум дар паи даргириҳо, муҳоҷирати кории тоҷикон ба Русия ва дигарҳо бигӯяд. Дар бист соли истиқлоли Тоҷикистон бархе сиёсатмадорони давр асарҳои шарҳиҳолӣ навиштаанд ва дидгоҳи худ ба ҳаводиси ҷанги дохилӣ баҳогузорӣ кардаанд. “Табаддулоти давлатӣ”-и Сафаралӣ Кенҷаев, “Субҳи ситоракуш”-и Аслиддин Соҳибназаров, “Таркиш”-и Ҳикматулло Насриддинов ва ё “Фарёди солҳо”-и Бӯрӣ Каримов аз намунаи ин навиштаҳост.
Дар миёни адибони касбӣ ин солҳо асарҳои “Фарёди бефарёдрас”-и Лоиқ, маҷмӯаи ашъори “Аз гули хор то симхор”-и Бозор Собир, “Ҳамосаи дод”-и Мӯъмин Қаноат, “Садама”-и Саттор Турсун, “Гумшудаҳо”-и Саидаҳмади Зардон, “Аспи обӣ”-и Баҳманёр ва ё “Зан ва ҷанг”-и Гулрухсор чун намунае чанд аз эҷодиёти солҳои истиқлоли Тоҷикистон зикр мешаванд, ки дар ёдҳо мондаанд.
Вале аксар намояндагони аҳли адаби Тоҷикистон эътироф мекунанд, ки адабиёти муосири тоҷик дар як ҳолати рукуд ё хоби давомдоре қарор дорад, ки касе намедонад кай бедор шуда, ба қавле, ба иҷрои рисолати аслии худ – инъикоси бадеии ҳаёти инсонҳои оддӣ дар ҷомеаи имрӯзи кишвар мепардозад.
Даврони истиқлол адиби наве надод
Ҷӯрахон Бақозода, мунаққиди адабӣ, мегӯяд, дар майдони адабиёт дар ин бист соли охир исм ё асари барҷастае аз худ дарак надод. Вай гуфт: “Шоиру нависандагоне, ки дар давраи шӯравӣ ташаккул ёфтаанд, ҳоло ҳам асосан ҳамонҳо бо масъалаҳои муҳими адабиёт машғул буда рӯҳи замонии адабиётро ҳамонҳо муайян мекунанд”.
Адабиётшиноси маъруф гуфт, ки барои қаламкашҳо дар Тоҷикистон шароити иҷтисодиву сиёсӣ боиси худдорӣ кардан аз чопи китобҳояшон мешавад. Агар масъалаи иқтисодӣ ба камбуди молии онҳо вобаста бошад, масъалаи сиёсӣ дар нотавонии бозгӯ кардани ҳақиқати комили ҷанги дохилии Тоҷикистон аст, ки онро ҷанги бародаркуш ҳам мегуфтанд.
Вай афзуд, ки ҳассос будани мавзӯи ҷанг нависандаҳоро ба пинҳон нигоҳ доштани ҳарфи дилашон водор мекунад. Ҷӯрахон Бақозода гуфт, ки ба унвони исмҳои наву тавонои адабиёти муосири тоҷик метавонад аз Рустами Ваҳҳобниё ва Барот Абдураҳмонов ном барад, ки бо забон, сабк ва шеваи зебову хоси баён, тарзи боз кардани мавзӯъ аз қаламкашҳои дигари тоҷик фарқ мекунанд.
“Табуҳои сиёсӣ” барои нависандагон
Салими Аюбзод, журналист ва нависандаи тоҷик, мегӯяд, "табуҳои сиёсӣ" дар Тоҷикистон ба нависандагон намегузорад,, ки хости дили худро бинависанд
Нависанда ва журналисти тоҷик Салими Аюбзод бо зикри навиштаҳои Саттор Турсуну Қодири Рустам, Абдулҳамиди Самаду Саидаҳмади Зардон дар солҳои ахир гуфт, ки “қатъиян гуфтани ин, ки асарҳое дар масоили доғи ҷомеа навишта нашудааст, ба воқеият дуруст намеояд”. Вале ӯ гуфт, назар ба шеър, ки аз назари эҳососот гуфтанаш осонтар аст, барои нависандаҳо “қабул, таҳлил, таҳшин ва баён кардани қисса” дар шароити хоси сиёсии имрӯза сахттар аст.
Оқои Аюбзод, ки 15 соли охир дар Аврупо ба сар бурда аксар қиссаву ҳикоёташро дар берун аз хоки Тоҷикистон нашр кардааст, мегӯяд, “табуҳои сиёсӣ” ба бисёр нависандаҳои тоҷик намегузорад, ки хости дили худро бигӯянд:
Ӯ мегӯяд: “Ман бо номи “Каме латра” як қисса навиштам, дар бораи муҳоҷирони тоҷик дар Русия ва ҳам дар бораи дар дохил барҳам хӯрдани колхозҳо ва иқтисоди бозаргонӣ, ки мардумро ғофилгир кард… Мутаассифона, ҳақиқатҳои он ба нависандагони мо, устодони мо хушашон наомад ва дар ҷаласаи солонаи баррасии маҷаллаи “Садои шарқ” соли 2007 хеле танқидҳои шадид карданд. Гӯё ман миллатро таҳқир карда бошам.”
Оқои Аюбзод гуфт, дар муддати солҳои баъди касби истиқлоли Тоҷикистон асарҳои муваффақе хеле кам чоп шудаанд, ки дар бораи ҳаёти мардуми оддии тоҷик қисса карда ҳамзамон дар берун аз кишвар, дар миёни доираи фаротари хонандаҳо ва ба забонҳои хориҷӣ муаррифӣ шуда бошанд. Вай ба унвони мисол аз нависандагони тоҷикистонӣ Алишер Ниёзов ва Андрей Волос ёдовар шуд, ки ба забони русӣ эҷод кардаанд.
"Пирӯзӣ"-и журналистика бар адабиёт
Нависандаи маъруфи тоҷик Темур Зулфиқоров мегӯяд, дар замони муосир ҷои адабиётро маводҳои бозоргири журналистӣ мегирад
Нависандаи тоҷики муқими Русия Темур Зулфиқоров ҳам романеро бо исми “Гирёну нолон дар соҳили обҳои гузарон” ба забони русӣ дар Маскав чоп кардааст, ки роҷеъ ба ҷангҳои дохилии Тоҷикистон қисса мекунад. Вай мегӯяд, адабиёти Тоҷикистон ва дигар ҷумҳуриҳои шӯравии пешин ҳамон бӯҳронеро паси сар мекунад, ки ҷомеаи кишварҳои дигар ҳам дар ҳолатҳои пеш омадани шикастҳои сиёсиву иҷтимоӣ рӯбарӯяш мешаванд.
Ӯ мегӯяд, ҳоло ингуна рукудро дар адабиёти на танҳо тоҷик, балки русу қирғиз ва дигар мардуми шӯравии собиқ мушоҳида кардан мумкин аст ва ҳоло, гуфт ӯ, даври “пирӯзии журналистика” омадааст.
Оқои Зулфиқоров гуфт: “Айнан ҳамин чиз дар Русия ҳам дида мешавад: парчами ақлониро ҳоло журналистон ба даст гирифтаанд. Нависандагони кӯҳансол худро гум карда ва ё дар ҳолати фақр ба сар мебаранд, нависандагони ҷавон бошад, ҳанӯз бо камбуди ҳунар, фалсафа ва умқияти андеша рӯбарӯ ҳастанд”.
Вай гуфт, ҳоло назар ба хабари машғули эҷоди асар будани як нависанда овозаҳо оид ба “қатлу куштор ва дигар маводи бозоргир” дар миёни ҷомеа зудтар паҳн мешавад.
Темур Зулфиқоров гуфт, чунин менамояд, ки гӯё адибон “дар болои харобаҳои Иттиҳоди шӯравӣ истода” ҳанӯз ҳам наметавонанд захмҳои дар ҷанги дохилӣ бардоштаашонро даво бахшанд. Ӯ гуфт, агар дар чунин шароит бархе сарватмандоне, ки ба қадри ҳарфу сухан мерасанд, ба адибон дасти кӯмак дароз накунанд, тавре ба ӯ дар чопи куллиёти ҳафтҷилдааш ахиран як сарватманди маъруфи ӯзбак кардааст, барои насли бузургсоли нависандаҳо ба танҳоӣ чоп кардани асарҳояшон хеле душвор мешавад.
«Бо ин маҷро рафтан намехоҳам!»
Барзу Абдураззодов, коргардони шинохтаи тоҷик Барзу Абдураззоқов, коргардони пештози театри драмавии имрӯз аст. Соли гузашта намоишномаи ӯ “Ҷунун 93”, ки рӯйдодҳои хунини таърихи Тоҷикистони муосирро ба риштаи тасвир кашидааст, бо интиқоди мақомот рӯбарӯ шуд. Ӯ мегӯяд, бо ин асар мехост мухолифати худро бо ҳама он чизе, ки дар Тоҷикистон мегузарад, баён кунад.
Ӯ мегӯяд: “Паёми ман ин буд, ки “Бародарони азиз, ман бо он маҷрое, ки шумо муайян кардаед, рафтан намехоҳам! Ва ин асар ҳамин “не”-и маро дошт. Агарчи ин зиндагӣ маъно надорад, аммо хомӯшӣ аз он бештар бемаънӣ аст”.
Ҷаноби Абдураззоқов гуфт, эҳсос мекунад, ки қаламкашаҳои имрӯзаи тоҷик ҷасорату воқеъбиниро аз даст дода аз гуфтани мушкилот меҳаросанд.
Таърихи адабиёти ҷаҳон ва аз ҷумла Тоҷикистон нишон дод, ки вақте қаламкашҳои давр аз гуфтани мушкилоти рӯз меҳаросанд, ба матолиби таърихӣ рӯ оварда аз ин роҳ назари худро дар бораи мушкилоти замони худ баён мекунанд. Сотим Улуғзода, ки яке аз барҷастатарин намояндагони адабиёти садаи бисти тоҷик буд, аз роҳи гуфтани сарнавиштҳои пурмоҷарову боризи Фирдавсиву Восеъ тавонист дар зерпардааш мавқеи интиқодии худро аз низоми шӯравӣ баён кунад. Ҷӯрахон Бақозода мегӯяд, “Ишқи Рӯдакӣ”-и Равшани Ёрмуҳаммад ва “Куруши Кабир”-и Барот Абдураҳмонов, ки дар солҳои истиқлоли Тоҷикистон нашр шудаанд, аз қабили асарҳост.
Ҷомеаи пӯшида – мушкили адибони тоҷик
Салими Аюбзод мегӯяд, сабаби дигар дар он аст, ки ҳамоно дар ҷомеаи назар ба Ғарбу Аврупо бастаи Тоҷикистон дастрасӣ ба ҳақиқат маҳдуд аст.Барои намуна, дар фурсати кӯтоҳе пас аз оғози ҷанги Ироқ ё Афғонистон Ҳолливуд филмҳои бадеӣ бардошта нависандаҳои ғарбӣ асарҳои бадеиву мустанад менависанду зуд вориди бозор мекунанд, чунин имконият барои қаламкашҳои тоҷик фароҳам нест.
Ӯ гуфт: “Бубинед, ҷанги Ироқ сар шуд ва мо зуд фаҳмидем, ки дар зиндони Абу Ғурайб, дар Фаллуҷа чӣ иттифоқ афтод. Ин иттилоъ ба нависандаҳо ғизои маънавӣ медиҳад, ки вокуниш кунанд. Дар Тоҷикистон мо аслан намедонем, ки пушти ширкати IRS чӣ истодааст, мо намедонем, ки сулҳе, ки имзо шуд, ба чӣ шарту шароит даст дод, дар паси саҳна чӣ гапҳо шуда буд”.
Оқои Аюбзод афзуд, ки дар чунин шароит ҳамоно бисёр нависандаҳо дар Тоҷикистон рисолати худро дар “ҳимоя ва таблиғи мавқеи давлат” мебинанд ва коҳиши харидори китоб онҳоро дар вазъи ночоре гузоштааст.
Аммо як нуктаи муҳими дигар ин аст, ки дар Аврупо адабиёт бо бозор хеле тавъам шудааст. Нависандагон чопи ва фурӯши китоб маблағи хубро ҳам ба даст меоранд. Аз сӯйи дигар бозориву тиҷоратӣ шудани адабиёт дар Ғарб ба афзоиши китобҳои пастарзишу бесифат сабаб мешавад.
Як мақоми Иттифоқи нависандагон гуфт, ҳамасола дар Тоҷикистон бо кӯмаки пулии президент имкони ба чоп расондани шаст асари комил вуҷуд дорад ва адибони тоҷик кӯшиш мекунанд аз ҳамин бурси молӣ истифода кунанд. Онҳое, ки аз чунин имконият маҳруманд, аксаран дастнигари кӯмаку пуштибонии саховатмандон мешаванд.
Вале дар ин ҳама ҷараёнҳо, гуфт Темур Зулфиқоров ва бархе адабиётшиносони ҳамсӯҳбати мо, ҳоло ҷои нумӯи адабиёти касбии бадеиро мусиқӣ, ҳунар ва адабиёти шифоҳӣ ё фолклор гирифтааст. Солҳои ҷанги шаҳрвандиву муҳоҷирати сартосарии мардум аввал бо сабаби ноамниҳо ва баъдан бо далелҳои иқтисодӣ ва ниҳоят, мушкилоти сахти иҷтимоиву иқтисодии мардум боиси ба миён омадани шеъру тарона, қиссаву ривоятҳои зиёди мардумӣ шудааст. Як адабиётшинос гуфт, гоҳо шунидани як таронаи муаллифи ношиносе дар бораи ба дардҳои тоҷикони коргар дар ғурбати сангини Русия метавонад ҷои як мақола ё китоби калонеро бигирад.
Адибони дур аз ҷомеа
Ин хабар касро ба андеша водор мекунад, ки чаро дар Тоҷикистон на ин ки сиёсатмадорон, балки худи нависандаву шоирон дар бораи масоили доғи имрӯзи ҷомеа кам менависанд?
Имрӯз ба мушкилӣ метавон исми асар ё қаламкашеро ба ёд овард, ки дар бораи мавзӯъҳои доғи замон, аз ҷумла ҷанги дохилӣ, ҳиҷрати мардум дар паи даргириҳо, муҳоҷирати кории тоҷикон ба Русия ва дигарҳо бигӯяд. Дар бист соли истиқлоли Тоҷикистон бархе сиёсатмадорони давр асарҳои шарҳиҳолӣ навиштаанд ва дидгоҳи худ ба ҳаводиси ҷанги дохилӣ баҳогузорӣ кардаанд. “Табаддулоти давлатӣ”-и Сафаралӣ Кенҷаев, “Субҳи ситоракуш”-и Аслиддин Соҳибназаров, “Таркиш”-и Ҳикматулло Насриддинов ва ё “Фарёди солҳо”-и Бӯрӣ Каримов аз намунаи ин навиштаҳост.
Дар миёни адибони касбӣ ин солҳо асарҳои “Фарёди бефарёдрас”-и Лоиқ, маҷмӯаи ашъори “Аз гули хор то симхор”-и Бозор Собир, “Ҳамосаи дод”-и Мӯъмин Қаноат, “Садама”-и Саттор Турсун, “Гумшудаҳо”-и Саидаҳмади Зардон, “Аспи обӣ”-и Баҳманёр ва ё “Зан ва ҷанг”-и Гулрухсор чун намунае чанд аз эҷодиёти солҳои истиқлоли Тоҷикистон зикр мешаванд, ки дар ёдҳо мондаанд.
Вале аксар намояндагони аҳли адаби Тоҷикистон эътироф мекунанд, ки адабиёти муосири тоҷик дар як ҳолати рукуд ё хоби давомдоре қарор дорад, ки касе намедонад кай бедор шуда, ба қавле, ба иҷрои рисолати аслии худ – инъикоси бадеии ҳаёти инсонҳои оддӣ дар ҷомеаи имрӯзи кишвар мепардозад.
Ҷӯрахон Бақозода, мунаққиди адабӣ, мегӯяд, дар майдони адабиёт дар ин бист соли охир исм ё асари барҷастае аз худ дарак надод. Вай гуфт: “Шоиру нависандагоне, ки дар давраи шӯравӣ ташаккул ёфтаанд, ҳоло ҳам асосан ҳамонҳо бо масъалаҳои муҳими адабиёт машғул буда рӯҳи замонии адабиётро ҳамонҳо муайян мекунанд”.
Адабиётшиноси маъруф гуфт, ки барои қаламкашҳо дар Тоҷикистон шароити иҷтисодиву сиёсӣ боиси худдорӣ кардан аз чопи китобҳояшон мешавад. Агар масъалаи иқтисодӣ ба камбуди молии онҳо вобаста бошад, масъалаи сиёсӣ дар нотавонии бозгӯ кардани ҳақиқати комили ҷанги дохилии Тоҷикистон аст, ки онро ҷанги бародаркуш ҳам мегуфтанд.
Вай афзуд, ки ҳассос будани мавзӯи ҷанг нависандаҳоро ба пинҳон нигоҳ доштани ҳарфи дилашон водор мекунад. Ҷӯрахон Бақозода гуфт, ки ба унвони исмҳои наву тавонои адабиёти муосири тоҷик метавонад аз Рустами Ваҳҳобниё ва Барот Абдураҳмонов ном барад, ки бо забон, сабк ва шеваи зебову хоси баён, тарзи боз кардани мавзӯъ аз қаламкашҳои дигари тоҷик фарқ мекунанд.
“Табуҳои сиёсӣ” барои нависандагон
Оқои Аюбзод, ки 15 соли охир дар Аврупо ба сар бурда аксар қиссаву ҳикоёташро дар берун аз хоки Тоҷикистон нашр кардааст, мегӯяд, “табуҳои сиёсӣ” ба бисёр нависандаҳои тоҷик намегузорад, ки хости дили худро бигӯянд:
Ӯ мегӯяд: “Ман бо номи “Каме латра” як қисса навиштам, дар бораи муҳоҷирони тоҷик дар Русия ва ҳам дар бораи дар дохил барҳам хӯрдани колхозҳо ва иқтисоди бозаргонӣ, ки мардумро ғофилгир кард… Мутаассифона, ҳақиқатҳои он ба нависандагони мо, устодони мо хушашон наомад ва дар ҷаласаи солонаи баррасии маҷаллаи “Садои шарқ” соли 2007 хеле танқидҳои шадид карданд. Гӯё ман миллатро таҳқир карда бошам.”
Оқои Аюбзод гуфт, дар муддати солҳои баъди касби истиқлоли Тоҷикистон асарҳои муваффақе хеле кам чоп шудаанд, ки дар бораи ҳаёти мардуми оддии тоҷик қисса карда ҳамзамон дар берун аз кишвар, дар миёни доираи фаротари хонандаҳо ва ба забонҳои хориҷӣ муаррифӣ шуда бошанд. Вай ба унвони мисол аз нависандагони тоҷикистонӣ Алишер Ниёзов ва Андрей Волос ёдовар шуд, ки ба забони русӣ эҷод кардаанд.
"Пирӯзӣ"-и журналистика бар адабиёт
Ӯ мегӯяд, ҳоло ингуна рукудро дар адабиёти на танҳо тоҷик, балки русу қирғиз ва дигар мардуми шӯравии собиқ мушоҳида кардан мумкин аст ва ҳоло, гуфт ӯ, даври “пирӯзии журналистика” омадааст.
Оқои Зулфиқоров гуфт: “Айнан ҳамин чиз дар Русия ҳам дида мешавад: парчами ақлониро ҳоло журналистон ба даст гирифтаанд. Нависандагони кӯҳансол худро гум карда ва ё дар ҳолати фақр ба сар мебаранд, нависандагони ҷавон бошад, ҳанӯз бо камбуди ҳунар, фалсафа ва умқияти андеша рӯбарӯ ҳастанд”.
Вай гуфт, ҳоло назар ба хабари машғули эҷоди асар будани як нависанда овозаҳо оид ба “қатлу куштор ва дигар маводи бозоргир” дар миёни ҷомеа зудтар паҳн мешавад.
Темур Зулфиқоров гуфт, чунин менамояд, ки гӯё адибон “дар болои харобаҳои Иттиҳоди шӯравӣ истода” ҳанӯз ҳам наметавонанд захмҳои дар ҷанги дохилӣ бардоштаашонро даво бахшанд. Ӯ гуфт, агар дар чунин шароит бархе сарватмандоне, ки ба қадри ҳарфу сухан мерасанд, ба адибон дасти кӯмак дароз накунанд, тавре ба ӯ дар чопи куллиёти ҳафтҷилдааш ахиран як сарватманди маъруфи ӯзбак кардааст, барои насли бузургсоли нависандаҳо ба танҳоӣ чоп кардани асарҳояшон хеле душвор мешавад.
«Бо ин маҷро рафтан намехоҳам!»
Ӯ мегӯяд: “Паёми ман ин буд, ки “Бародарони азиз, ман бо он маҷрое, ки шумо муайян кардаед, рафтан намехоҳам! Ва ин асар ҳамин “не”-и маро дошт. Агарчи ин зиндагӣ маъно надорад, аммо хомӯшӣ аз он бештар бемаънӣ аст”.
Ҷаноби Абдураззоқов гуфт, эҳсос мекунад, ки қаламкашаҳои имрӯзаи тоҷик ҷасорату воқеъбиниро аз даст дода аз гуфтани мушкилот меҳаросанд.
Таърихи адабиёти ҷаҳон ва аз ҷумла Тоҷикистон нишон дод, ки вақте қаламкашҳои давр аз гуфтани мушкилоти рӯз меҳаросанд, ба матолиби таърихӣ рӯ оварда аз ин роҳ назари худро дар бораи мушкилоти замони худ баён мекунанд. Сотим Улуғзода, ки яке аз барҷастатарин намояндагони адабиёти садаи бисти тоҷик буд, аз роҳи гуфтани сарнавиштҳои пурмоҷарову боризи Фирдавсиву Восеъ тавонист дар зерпардааш мавқеи интиқодии худро аз низоми шӯравӣ баён кунад. Ҷӯрахон Бақозода мегӯяд, “Ишқи Рӯдакӣ”-и Равшани Ёрмуҳаммад ва “Куруши Кабир”-и Барот Абдураҳмонов, ки дар солҳои истиқлоли Тоҷикистон нашр шудаанд, аз қабили асарҳост.
Ҷомеаи пӯшида – мушкили адибони тоҷик
Салими Аюбзод мегӯяд, сабаби дигар дар он аст, ки ҳамоно дар ҷомеаи назар ба Ғарбу Аврупо бастаи Тоҷикистон дастрасӣ ба ҳақиқат маҳдуд аст.Барои намуна, дар фурсати кӯтоҳе пас аз оғози ҷанги Ироқ ё Афғонистон Ҳолливуд филмҳои бадеӣ бардошта нависандаҳои ғарбӣ асарҳои бадеиву мустанад менависанду зуд вориди бозор мекунанд, чунин имконият барои қаламкашҳои тоҷик фароҳам нест.
Ӯ гуфт: “Бубинед, ҷанги Ироқ сар шуд ва мо зуд фаҳмидем, ки дар зиндони Абу Ғурайб, дар Фаллуҷа чӣ иттифоқ афтод. Ин иттилоъ ба нависандаҳо ғизои маънавӣ медиҳад, ки вокуниш кунанд. Дар Тоҷикистон мо аслан намедонем, ки пушти ширкати IRS чӣ истодааст, мо намедонем, ки сулҳе, ки имзо шуд, ба чӣ шарту шароит даст дод, дар паси саҳна чӣ гапҳо шуда буд”.
Оқои Аюбзод афзуд, ки дар чунин шароит ҳамоно бисёр нависандаҳо дар Тоҷикистон рисолати худро дар “ҳимоя ва таблиғи мавқеи давлат” мебинанд ва коҳиши харидори китоб онҳоро дар вазъи ночоре гузоштааст.
Аммо як нуктаи муҳими дигар ин аст, ки дар Аврупо адабиёт бо бозор хеле тавъам шудааст. Нависандагон чопи ва фурӯши китоб маблағи хубро ҳам ба даст меоранд. Аз сӯйи дигар бозориву тиҷоратӣ шудани адабиёт дар Ғарб ба афзоиши китобҳои пастарзишу бесифат сабаб мешавад.
Як мақоми Иттифоқи нависандагон гуфт, ҳамасола дар Тоҷикистон бо кӯмаки пулии президент имкони ба чоп расондани шаст асари комил вуҷуд дорад ва адибони тоҷик кӯшиш мекунанд аз ҳамин бурси молӣ истифода кунанд. Онҳое, ки аз чунин имконият маҳруманд, аксаран дастнигари кӯмаку пуштибонии саховатмандон мешаванд.
Вале дар ин ҳама ҷараёнҳо, гуфт Темур Зулфиқоров ва бархе адабиётшиносони ҳамсӯҳбати мо, ҳоло ҷои нумӯи адабиёти касбии бадеиро мусиқӣ, ҳунар ва адабиёти шифоҳӣ ё фолклор гирифтааст. Солҳои ҷанги шаҳрвандиву муҳоҷирати сартосарии мардум аввал бо сабаби ноамниҳо ва баъдан бо далелҳои иқтисодӣ ва ниҳоят, мушкилоти сахти иҷтимоиву иқтисодии мардум боиси ба миён омадани шеъру тарона, қиссаву ривоятҳои зиёди мардумӣ шудааст. Як адабиётшинос гуфт, гоҳо шунидани як таронаи муаллифи ношиносе дар бораи ба дардҳои тоҷикони коргар дар ғурбати сангини Русия метавонад ҷои як мақола ё китоби калонеро бигирад.
