Пас аз он ки таблиғу ташвиқи густардаи ҳукумати Тоҷикистон барои сохтмони нерӯгоҳи барқиобии Роғун мухолифати Узбакистонро ба ин тарҳ бештар кард, ҳамакнун Душанбе дар оддитарин иқдоме, ки барои иҷрои ин тарҳ анҷом медиҳад, аз эҳтиёт кор мегирад.
Ин аст, ки тендер ё музоядаи интихоби ширкати ватанӣ аз миёни шаш ширкат ба манзури ворид кардани таҷҳизот барои Роғун 26 июл сурат гирифт, вале барандаи он то ҳол эълом нашудааст. Мухолифати сарсахтонаи Узбакистон ба иҷрои ин тарҳ аз сабабҳои аслӣ дониста мешавад. Ҷониби Узбакистон шаш моҳ боз вагонҳои молу таҷҳизоти марбут ба сотмони нерӯгоҳи Роғунро аз қаламраваш раҳо накардааст.
Ҳароси ширкати баранда аз ифшои номи худ
Ин аст, ки ширкатҳои тоҷикистонӣ ҳам намехоҳанд бо ифшои номашон ба ҳангоми ворид кардани молу таҷҳизот ба ҳангоми убур аз марзи Узбакистон мавриди «азият»-и ҳамсоя қарор бигиранд.
Абдусаттор Саъдуллоев, сардори шӯъбаи Оҷонси хариди мол, кор ва хизматрасонии назди ҳукумати Тоҷикистон, дар сӯҳбат бо Радиои Озодӣ гуфт, ширкати барранда хоҳиш кардааст, то номаш ва таҷҳизоте, ки бояд ворид кунад, ифшо нашавад: «Ширкати харидор расман ба мо нома фиристодааст ва масъулонашон низ гуфтанд, ки эълом накунем. Ин на аз тарафи мо, балки аз тарафи худи ширкати харидор шудааст. Гузарондани озмун бар ӯҳдаи мо буд, лекин баъзе масоил ба ихтиёри ширкат аст. Озмун аз тарафи мо ба таври шаффоф ва бо иштироки ширкатҳои ватанӣ сурат гирфт. Ширкати баранда низ интихоб шуд. Сарфаи маблағҳои буҷаӣ таъмин карда шудааст. Аммо ба ҳар ҳол баъзе номгӯи таҷҳизот ҳастанд, ки бо дархости ширкати харидор мо гуфта наметавонем».
Рақобати шаш ширкат дар музояда
Ба гуфтаи масъулони Оҷонси хариди мол, кор ва хизматрасонии назди ҳукумати Тоҷикистон, тендер бо иштироки 6 ширкати ватанӣ - “Трайко”, “Чашмасори Сомониён”, “ТК Ориён интернешнл”, “Хуршеди Хоразм”, “Восток АСХТТ” ва “Кӯҳдоман” - доир шудааст.
Рақобат барои харидории 43 навъи таҷҳизот ба маблағи наздики 8 миллион сомонӣ будааст, вале ширкати баранда гуфтааст, ки ин ҳамаро ба ивази 6 миллиону 132 ҳазор сомонӣ хоҳад харид.
Аммо ин дар ҳолест, ки асри 21, асри пешрафти технология ва коммуникатсия аст, оё мешавад чизеро барои Узбакистон пинҳон кард ва аз қаламраваш ба осонӣ убур намуд?
Давлатмуроди Ҷумъа, раиси Ассосиатсияи дастгирӣ ва рушди соҳибкорӣ дар Тоҷикистон низ мегӯяд: «Албатта ин ба хотири эҳтиёткорист, вале ин эҳтиёткорӣ то ба кай? Бояд Тоҷикистон ҳатман ба ниҳодҳои марбутаи давлатӣ дар бораи инҳисори нақлиётии Узбакистон муроҷиат кунад ва тақозо кунад, ки кишвари ҳамсоя созишномаи минтақавӣ ва байналмилалии ба тасвибрасонда бо Тоҷикиситонро риоят кунад. Агар риоят накунад, пас созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ таҳримот ва ё муҷозоти иқтисодӣ ва сиёсиро барои Узбакистон биандешанд. Бояд Узбакистонро маҷбур созанд то пойбанди тааҳҳудоташ бошад».
Дар ин росто ҷаноби Ҷумъа аз ҳушдори Эрон алайҳи Узбакистон дар ду моҳи пеш ёддовар шуд, ки дар пайи он Узбакистон беш аз нисфи 2 ҳазор вагони Тоҷикистонро аз банд раҳо кард. Воқеан Эрон ба Узбакистон хитоб кард, ки дар сурати раҳо накардани вагонҳои Тоҷикистон, қаторҳои Тошкандро иҷозаи убур аз қаламраваш нахоҳад дод.
Шодӣ Шабдолов, вакили парлумон, мегӯяд, рӯзе хоҳад расид, ки Узбакистон ҳам ба нерӯгоҳи Роғун сармоягузорӣ хоҳад кардДар интизори натоиҷи ташхиси байналмилалӣ
Аммо Шодӣ Шабдолов, узви кумитаи энергетика, саноат ва коммуникатсияи Маҷлиси намояндагон, палатаи поёнии порлумони Тоҷикистон, бар ин назар аст, ки «пинҳонкорҳо»-и Тоҷикистон дар заминаи Роғун дар шароити феълӣ дуруст ва заминаи воқеъӣ дорад:
«Мавзӯъ сохтан ва ё насохтани нерӯгоҳи Роғун нест. Мо ҳатман, ки Роғунро месозем ва ин ҳаққи Тоҷикистон аст. Масъала дигар аст ва он ҳам натоиҷи таҳқиқи байналмилалии ин нерӯгоҳ аст, ки талаб карда мешавад ва раисиҷумҳури Тоҷикистон низ бар ташхиси ҳамаҷонибаи бидуни шубҳаи нерӯгоҳ таъкид кард. Яъне таҳқиқ, ки гузаронда шуд ва санади расмӣ дар бораи натиҷаҳои ташхиси экологиву фаннии он ба даст омад ва собит шуд, ки ҳама нигарониҳо дар ин замина аз сӯи Узбакистон беасос аст, дигар касе Узбакистонро гӯш ҳам намекунад ва ҳатман Роғун сохта мешавад ва ҳатто Узбакистон низ сармоягӯзорӣ мекунад. Зеро он захираи нафту газе, ки дорад, 10–20 баъд тамом хоҳад шуд ва Узбакистон дигар барқ аз куҷо мегирад? Аз Чин сар карда то Амрикову Эрон тайёр ҳастанд, ки ба Роғун сармоягузорӣ кунанд. Ман боварӣ дорам, ки Русия ва Узбакистон низ ба ин тарҳ сармоягузорӣ хоҳанд кард. Чун 4 ҳазор мегавот зарфият дорад, ки аз нерӯгоҳи Норак зиёд аст».
Нигаронии Узбакистон ва ҳимояти Бонки ҷаҳонӣ
Ин дар ҳолест, ки Бонки ҷаҳонӣ масъулияти ташхиси байналмилалии ҷанбаҳои фаннӣ ва экологии нерӯгоҳи Роғунро бар ӯҳда гирфтааст ва ҳамакнун коршиносони ин ниҳоди ҷаҳонӣ дар ин самт фаъолият доранд.
Зеро ташхиси ҳамаҷонибаи байналмилалии ин нерӯгоҳ аз талаботҳои аслии ҷонби Узбакистон барои сохтмони он аст. Тошканд аз он нигарон аст, ки бунёди Роғун боиси камобии кишварҳои поёноб, ба вижа Узбакистон хоҳад шуд ва аз сӯи дигар хатароти экологиро барои кишварҳои минтақа дар пай хоҳад дошт.
Дар ҳамин ҳол Бонки ҷаҳонӣ нахустин марҳала аз тендери байналмилалӣ барои интихоби ширкати ташхискунандаи Роғунро анҷом дода ва аз миёни даҳ ширкати ҷаҳонӣ сетои он ба даври дуввум ворид шудаанд. Бад ин тартиб қарор аст, дар марҳалаи баъдӣ, ки ояндаи наздик сурат хоҳад гирифт, ду ширкат интихоб ва ба таври расмӣ ба ташхиси ҷанбаҳои фаннӣ ва экологии неругоҳ мепардозанд.
Бонки ҷаҳонӣ муҳлати ташхиси байналмилалии нерӯгоҳи Роғунро 18 моҳ арзёбӣ карда ва Филлип Ле Уйру, муовини раиси ин бонк, ҳам дар ҳудуди чаҳор моҳи пеш эълон карда буд, ки ин ниҳод аз корҳои барқарорсозӣ дар нерӯгоҳи Роғун ҳимоят мекунад, аммо сохтмони нерӯгоҳ бояд пас аз арзёбии коршиносон сурат бигирад.
Коҳиши маъракаи таблиғи Роғун
Ҳамакнун чунин ба назар мерасад, ки аз Роғун ва умури сохтмонӣ дар ин неругоҳ «хату хабаре» нест. Зеро мақомот ва шабакаҳои радио ва телевизионии Тоҷикистон он гуна, ки дар аввали сол бо оғози саҳмияҳои нерӯгоҳ шуру шавқи сухан гуфтан дар ин бораро доштанд, ҳамакнун хомӯширо ихтиёр кардаанд. Танҳо вазорати молия гуфтааст, ба таърихи 20 июл маблағи аз фурӯши саҳмияҳои нирӯгоҳи Роғун то кунун ҳудуди 820 миллион сомонӣ ба даст омада, аз ин маблағ 40 миллион доллараш барои харидории ду гидрогенератор ба корхонаи “Электротяжмаш”-и Украина пардохт мешавад.
Бо ин ҳама соҳибназарон мегӯянд, дар шароити феълӣ сохтмони нерӯгоҳи Роғун барои давлати Тоҷикистон ҳам нангу номуси миллӣ ва ҳам бақои он маҳсуб мешавад ва ба ҳар шарту қиммате аст, бояд сохта шавад. Ба қавле «қофия танг афтод» ва дар қиболи фишорҳои дохилӣ ва берунӣ давлати Тоҷикистон низ ночор аст.
Ин аст, ки тендер ё музоядаи интихоби ширкати ватанӣ аз миёни шаш ширкат ба манзури ворид кардани таҷҳизот барои Роғун 26 июл сурат гирифт, вале барандаи он то ҳол эълом нашудааст. Мухолифати сарсахтонаи Узбакистон ба иҷрои ин тарҳ аз сабабҳои аслӣ дониста мешавад. Ҷониби Узбакистон шаш моҳ боз вагонҳои молу таҷҳизоти марбут ба сотмони нерӯгоҳи Роғунро аз қаламраваш раҳо накардааст.
Ҳароси ширкати баранда аз ифшои номи худ
Ин аст, ки ширкатҳои тоҷикистонӣ ҳам намехоҳанд бо ифшои номашон ба ҳангоми ворид кардани молу таҷҳизот ба ҳангоми убур аз марзи Узбакистон мавриди «азият»-и ҳамсоя қарор бигиранд.
Рақобати шаш ширкат дар музояда
Ба гуфтаи масъулони Оҷонси хариди мол, кор ва хизматрасонии назди ҳукумати Тоҷикистон, тендер бо иштироки 6 ширкати ватанӣ - “Трайко”, “Чашмасори Сомониён”, “ТК Ориён интернешнл”, “Хуршеди Хоразм”, “Восток АСХТТ” ва “Кӯҳдоман” - доир шудааст.
Рақобат барои харидории 43 навъи таҷҳизот ба маблағи наздики 8 миллион сомонӣ будааст, вале ширкати баранда гуфтааст, ки ин ҳамаро ба ивази 6 миллиону 132 ҳазор сомонӣ хоҳад харид.
Аммо ин дар ҳолест, ки асри 21, асри пешрафти технология ва коммуникатсия аст, оё мешавад чизеро барои Узбакистон пинҳон кард ва аз қаламраваш ба осонӣ убур намуд?
Давлатмуроди Ҷумъа, раиси Ассосиатсияи дастгирӣ ва рушди соҳибкорӣ дар Тоҷикистон низ мегӯяд: «Албатта ин ба хотири эҳтиёткорист, вале ин эҳтиёткорӣ то ба кай? Бояд Тоҷикистон ҳатман ба ниҳодҳои марбутаи давлатӣ дар бораи инҳисори нақлиётии Узбакистон муроҷиат кунад ва тақозо кунад, ки кишвари ҳамсоя созишномаи минтақавӣ ва байналмилалии ба тасвибрасонда бо Тоҷикиситонро риоят кунад. Агар риоят накунад, пас созмонҳои минтақавӣ ва байналмилалӣ таҳримот ва ё муҷозоти иқтисодӣ ва сиёсиро барои Узбакистон биандешанд. Бояд Узбакистонро маҷбур созанд то пойбанди тааҳҳудоташ бошад».
Дар ин росто ҷаноби Ҷумъа аз ҳушдори Эрон алайҳи Узбакистон дар ду моҳи пеш ёддовар шуд, ки дар пайи он Узбакистон беш аз нисфи 2 ҳазор вагони Тоҷикистонро аз банд раҳо кард. Воқеан Эрон ба Узбакистон хитоб кард, ки дар сурати раҳо накардани вагонҳои Тоҷикистон, қаторҳои Тошкандро иҷозаи убур аз қаламраваш нахоҳад дод.
Аммо Шодӣ Шабдолов, узви кумитаи энергетика, саноат ва коммуникатсияи Маҷлиси намояндагон, палатаи поёнии порлумони Тоҷикистон, бар ин назар аст, ки «пинҳонкорҳо»-и Тоҷикистон дар заминаи Роғун дар шароити феълӣ дуруст ва заминаи воқеъӣ дорад:
«Мавзӯъ сохтан ва ё насохтани нерӯгоҳи Роғун нест. Мо ҳатман, ки Роғунро месозем ва ин ҳаққи Тоҷикистон аст. Масъала дигар аст ва он ҳам натоиҷи таҳқиқи байналмилалии ин нерӯгоҳ аст, ки талаб карда мешавад ва раисиҷумҳури Тоҷикистон низ бар ташхиси ҳамаҷонибаи бидуни шубҳаи нерӯгоҳ таъкид кард. Яъне таҳқиқ, ки гузаронда шуд ва санади расмӣ дар бораи натиҷаҳои ташхиси экологиву фаннии он ба даст омад ва собит шуд, ки ҳама нигарониҳо дар ин замина аз сӯи Узбакистон беасос аст, дигар касе Узбакистонро гӯш ҳам намекунад ва ҳатман Роғун сохта мешавад ва ҳатто Узбакистон низ сармоягӯзорӣ мекунад. Зеро он захираи нафту газе, ки дорад, 10–20 баъд тамом хоҳад шуд ва Узбакистон дигар барқ аз куҷо мегирад? Аз Чин сар карда то Амрикову Эрон тайёр ҳастанд, ки ба Роғун сармоягузорӣ кунанд. Ман боварӣ дорам, ки Русия ва Узбакистон низ ба ин тарҳ сармоягузорӣ хоҳанд кард. Чун 4 ҳазор мегавот зарфият дорад, ки аз нерӯгоҳи Норак зиёд аст».
Нигаронии Узбакистон ва ҳимояти Бонки ҷаҳонӣ
Ин дар ҳолест, ки Бонки ҷаҳонӣ масъулияти ташхиси байналмилалии ҷанбаҳои фаннӣ ва экологии нерӯгоҳи Роғунро бар ӯҳда гирфтааст ва ҳамакнун коршиносони ин ниҳоди ҷаҳонӣ дар ин самт фаъолият доранд.
Зеро ташхиси ҳамаҷонибаи байналмилалии ин нерӯгоҳ аз талаботҳои аслии ҷонби Узбакистон барои сохтмони он аст. Тошканд аз он нигарон аст, ки бунёди Роғун боиси камобии кишварҳои поёноб, ба вижа Узбакистон хоҳад шуд ва аз сӯи дигар хатароти экологиро барои кишварҳои минтақа дар пай хоҳад дошт.
Дар ҳамин ҳол Бонки ҷаҳонӣ нахустин марҳала аз тендери байналмилалӣ барои интихоби ширкати ташхискунандаи Роғунро анҷом дода ва аз миёни даҳ ширкати ҷаҳонӣ сетои он ба даври дуввум ворид шудаанд. Бад ин тартиб қарор аст, дар марҳалаи баъдӣ, ки ояндаи наздик сурат хоҳад гирифт, ду ширкат интихоб ва ба таври расмӣ ба ташхиси ҷанбаҳои фаннӣ ва экологии неругоҳ мепардозанд.
Бонки ҷаҳонӣ муҳлати ташхиси байналмилалии нерӯгоҳи Роғунро 18 моҳ арзёбӣ карда ва Филлип Ле Уйру, муовини раиси ин бонк, ҳам дар ҳудуди чаҳор моҳи пеш эълон карда буд, ки ин ниҳод аз корҳои барқарорсозӣ дар нерӯгоҳи Роғун ҳимоят мекунад, аммо сохтмони нерӯгоҳ бояд пас аз арзёбии коршиносон сурат бигирад.
Коҳиши маъракаи таблиғи Роғун
Ҳамакнун чунин ба назар мерасад, ки аз Роғун ва умури сохтмонӣ дар ин неругоҳ «хату хабаре» нест. Зеро мақомот ва шабакаҳои радио ва телевизионии Тоҷикистон он гуна, ки дар аввали сол бо оғози саҳмияҳои нерӯгоҳ шуру шавқи сухан гуфтан дар ин бораро доштанд, ҳамакнун хомӯширо ихтиёр кардаанд. Танҳо вазорати молия гуфтааст, ба таърихи 20 июл маблағи аз фурӯши саҳмияҳои нирӯгоҳи Роғун то кунун ҳудуди 820 миллион сомонӣ ба даст омада, аз ин маблағ 40 миллион доллараш барои харидории ду гидрогенератор ба корхонаи “Электротяжмаш”-и Украина пардохт мешавад.
Бо ин ҳама соҳибназарон мегӯянд, дар шароити феълӣ сохтмони нерӯгоҳи Роғун барои давлати Тоҷикистон ҳам нангу номуси миллӣ ва ҳам бақои он маҳсуб мешавад ва ба ҳар шарту қиммате аст, бояд сохта шавад. Ба қавле «қофия танг афтод» ва дар қиболи фишорҳои дохилӣ ва берунӣ давлати Тоҷикистон низ ночор аст.
