Мақомоти расмии вилояти Суғд мегӯянд, тедоди дақиқи уйғурони ин вилоятро намедонанд, аммо манобеи ғайрирасмӣ, аз ҷумла худи тоҷирони уйғур мегӯянд, ки теъдоди онҳо дар ин минтақаи Тоҷикистон аз 300 то 400 нафар мерасад.
Абдувосит Салимзода, коршиноси маҳаллӣ дар Суғд, низ ин нуктаро таъйид мекунад ва мегӯяд, ҳоло уйғурони мусулмонро на танҳо дар бозорҳои маъруфи «Атуш» ва «Сомон», балки дар маркази Хуҷанд низ дидан мумкин аст. Агарчӣ то кунун ихтилофи назаре миёни уйғурҳои мусулмон ва мусулмонони Точикистон ба мушоҳида нарасидааст, вале ба назари соҳибназарон, эҳтимол ҳузури чашмгири уйғурҳои мусулмон дар минбаъда метавонад як навъ ихтилофҳоро ба вуҷуд орад.
Қиссаи мусулмонии уйғурҳо
Муҳаммадҷон, яке аз тоҷирони ҷавони бозори «Сомон» дар гардишгоҳи шаҳри Қайроққум аст. Вай ҳанӯз 6 соли пеш барои тиҷорат аз Шинҷон ба шимоли Тоҷикистон омадааст ва ҳоло бо забони тоҷикӣ ҳарф мезанад.
Муҳаммадҷон мегӯяд, мардуми уйғур яксарият аз дини ислом пайравӣ мекунанд ва худро аз дунболаравони Имоми Аъзам, пешвои мазҳаби ҳанафӣ медонанд: «Мо низ мусулмонем. Мехоҳем, ки фақат ба роҳи рост равем. Кӯшиш мекунем, коре кунем, ки зарарамон ба касе нарасад.
-Бубахшед, аммо дар як рӯз чанд бор намоз мегузоред?
-Мо низ панҷ бор намоз мехонем. Мардуми мусулмони Тоҷикистон чи хеле намоз мегузоранд, мо аз онҳо фарқе надорем. Бисёриҳо тааҷҷуб мекунанд, ки мо аз Чин ҳастем, вале омада дар ин ҷо намоз мегузорем.
-Идҳои мусулмононро ба чӣ шева таҷлил мекунед?
-Мо ҳам Иди Рамазону Иди Қурбон дорем. Дар иди Азҳо қурбонӣ мекунем. 95 дар сади уйғурҳо қурбонӣ мекунанд. Ман ҳайрон мешавам, дар Тоҷикистон бисёр одамоне ҳастанд, ки қудрат доранд, сарват доранд, вале қурбонӣ намекунанд. Гап дар сари моле нест, ки қурбонӣ мешавад. Гап дар сари ин аст, ки шумо аз дили худ чизеро қурбони Худои худ мекунед.»
Абунаср ва ҷиҳоди ҳафтсолаи ӯ
Муҳаммадҷон мегӯяд, мардуми уйғур ҳудудан 9-10 қарн ба ин сӯ пайрави дини исломанд. Ба гуфтаи вай, шояд дар Тоҷикистон аксарият инро намедонанд, вале мардуми уйғур аз хурдсолӣ ин саҳифаи таърихро аз бар мекунанд, ки Абуносир, яке аз авлоди Сомониён ба минтақаи уйғурнишини Чин рафта, дар он ҷо исломро ҷорӣ кардааст. Ӯ мегӯяд, ҳоло мақбараи Абунасри Сомонӣ дар деҳаи Машҳад, дар минтақаи худмухтори уйғурнишини Чин воқеъ аст.
«Исмоил подшоҳ мешавад ва Абунаср ба тарафи мо меравад. Бархеи мо оташпарасту бархеи дигар бутпараст будем. Вақте Абуносир ба он ҷо меравад, ҳафт сол ҷиҳод мекунад. Баъд аз ин, подшоҳи мо низ исломро қабул мекунад ва номи худро аз Сатиқ Буғро ба Абдукарим табдил медиҳад. Ҳамаи ин ба шарофати Абуносир шудааст ва мо ӯро авлиёи Сомониён гуфта таъриф мекунем»,-афзуд вай.
То кунун дар расонаҳои чопиву электронии Точикистон дар бораи ҳузури уйғурҳо дар ин кишвар матолиб нашр шудааст. Ин расонаҳо борҳо бонги изтироб аз он задаанд, ки бархе аз духтарони тоҷик ба уйғурҳо ба шавҳар мебароянд. Барои мисол, як нашрияи тоҷикӣ навиштааст, «аммо танҳо "нафъе", ки имрӯз аз онҳо мерасад, ба симмати фурӯшанда ба кор гирифтани духтарони маҳаллӣ мебошад.»
Вале Муҳаммадҷон, ки ҳамсараи ӯ низ тоҷик будааст, мегӯяд, онҳо дар маҷмӯъ ҳамдигарро мусулмон медонанд ва аз ин мавқеъ мушкилеро барои пайванди худу ҳамсари тоҷикаш намебинад.
Бо ин ҳол, уйғурҳо аз мардуми кӯҳантаърихи туркзабонанд, ки теъдодии умумии онҳо тақрибан 15 миллион нафарро ташкил медиҳад ва аз ин ҳисоб бештар 8 миллион нафари онҳо аз дини ислом пайравӣ мекунанд. Уйғурҳо то кунун дар Русия, Қазоқистон, Ҳиндустон, Қирғизистон ва Узбакистон умр ба сар бурдаанд.
Онҳо дар панҷ соли гузашта бо ташкил бозорҳои муштарак ба Тоҷикистон низ роҳ ёфтаанд.
Абдувосит Салимзода, коршиноси маҳаллӣ дар Суғд, низ ин нуктаро таъйид мекунад ва мегӯяд, ҳоло уйғурони мусулмонро на танҳо дар бозорҳои маъруфи «Атуш» ва «Сомон», балки дар маркази Хуҷанд низ дидан мумкин аст. Агарчӣ то кунун ихтилофи назаре миёни уйғурҳои мусулмон ва мусулмонони Точикистон ба мушоҳида нарасидааст, вале ба назари соҳибназарон, эҳтимол ҳузури чашмгири уйғурҳои мусулмон дар минбаъда метавонад як навъ ихтилофҳоро ба вуҷуд орад.
Қиссаи мусулмонии уйғурҳо
Муҳаммадҷон, яке аз тоҷирони ҷавони бозори «Сомон» дар гардишгоҳи шаҳри Қайроққум аст. Вай ҳанӯз 6 соли пеш барои тиҷорат аз Шинҷон ба шимоли Тоҷикистон омадааст ва ҳоло бо забони тоҷикӣ ҳарф мезанад.
Муҳаммадҷон мегӯяд, мардуми уйғур яксарият аз дини ислом пайравӣ мекунанд ва худро аз дунболаравони Имоми Аъзам, пешвои мазҳаби ҳанафӣ медонанд: «Мо низ мусулмонем. Мехоҳем, ки фақат ба роҳи рост равем. Кӯшиш мекунем, коре кунем, ки зарарамон ба касе нарасад.
-Бубахшед, аммо дар як рӯз чанд бор намоз мегузоред?
-Мо низ панҷ бор намоз мехонем. Мардуми мусулмони Тоҷикистон чи хеле намоз мегузоранд, мо аз онҳо фарқе надорем. Бисёриҳо тааҷҷуб мекунанд, ки мо аз Чин ҳастем, вале омада дар ин ҷо намоз мегузорем.
-Идҳои мусулмононро ба чӣ шева таҷлил мекунед?
-Мо ҳам Иди Рамазону Иди Қурбон дорем. Дар иди Азҳо қурбонӣ мекунем. 95 дар сади уйғурҳо қурбонӣ мекунанд. Ман ҳайрон мешавам, дар Тоҷикистон бисёр одамоне ҳастанд, ки қудрат доранд, сарват доранд, вале қурбонӣ намекунанд. Гап дар сари моле нест, ки қурбонӣ мешавад. Гап дар сари ин аст, ки шумо аз дили худ чизеро қурбони Худои худ мекунед.»
Абунаср ва ҷиҳоди ҳафтсолаи ӯ
Муҳаммадҷон мегӯяд, мардуми уйғур ҳудудан 9-10 қарн ба ин сӯ пайрави дини исломанд. Ба гуфтаи вай, шояд дар Тоҷикистон аксарият инро намедонанд, вале мардуми уйғур аз хурдсолӣ ин саҳифаи таърихро аз бар мекунанд, ки Абуносир, яке аз авлоди Сомониён ба минтақаи уйғурнишини Чин рафта, дар он ҷо исломро ҷорӣ кардааст. Ӯ мегӯяд, ҳоло мақбараи Абунасри Сомонӣ дар деҳаи Машҳад, дар минтақаи худмухтори уйғурнишини Чин воқеъ аст.
«Исмоил подшоҳ мешавад ва Абунаср ба тарафи мо меравад. Бархеи мо оташпарасту бархеи дигар бутпараст будем. Вақте Абуносир ба он ҷо меравад, ҳафт сол ҷиҳод мекунад. Баъд аз ин, подшоҳи мо низ исломро қабул мекунад ва номи худро аз Сатиқ Буғро ба Абдукарим табдил медиҳад. Ҳамаи ин ба шарофати Абуносир шудааст ва мо ӯро авлиёи Сомониён гуфта таъриф мекунем»,-афзуд вай.
То кунун дар расонаҳои чопиву электронии Точикистон дар бораи ҳузури уйғурҳо дар ин кишвар матолиб нашр шудааст. Ин расонаҳо борҳо бонги изтироб аз он задаанд, ки бархе аз духтарони тоҷик ба уйғурҳо ба шавҳар мебароянд. Барои мисол, як нашрияи тоҷикӣ навиштааст, «аммо танҳо "нафъе", ки имрӯз аз онҳо мерасад, ба симмати фурӯшанда ба кор гирифтани духтарони маҳаллӣ мебошад.»
Вале Муҳаммадҷон, ки ҳамсараи ӯ низ тоҷик будааст, мегӯяд, онҳо дар маҷмӯъ ҳамдигарро мусулмон медонанд ва аз ин мавқеъ мушкилеро барои пайванди худу ҳамсари тоҷикаш намебинад.
Бо ин ҳол, уйғурҳо аз мардуми кӯҳантаърихи туркзабонанд, ки теъдодии умумии онҳо тақрибан 15 миллион нафарро ташкил медиҳад ва аз ин ҳисоб бештар 8 миллион нафари онҳо аз дини ислом пайравӣ мекунанд. Уйғурҳо то кунун дар Русия, Қазоқистон, Ҳиндустон, Қирғизистон ва Узбакистон умр ба сар бурдаанд.
Онҳо дар панҷ соли гузашта бо ташкил бозорҳои муштарак ба Тоҷикистон низ роҳ ёфтаанд.
