Ба эътиқоди онҳо, Зиёев як чеҳраи калидӣ миёни собиқ фармондеҳони оппозитсиюн шинохта мешуд, чеҳрае, ки метавонист дар ҳолати зарурӣ боз размандагони қаблӣ ва навро муттаҳид кунад.
Далер Ғуфронов, охирин рӯзноманигори тоҷик, ки бо Мирзо Зиёев моҳи майи соли равон дар пайи паҳн шудани шоеот дар бораи пайдо шудани гурӯҳи Мулло Абдулло дар Тавилдара, маҳалли сукунати ӯ, сӯҳбат кардааст, мегӯяд, марҳум овозаҳоро, тавре ки ҳукумат мехост, рад мекард. Аммо оқои Ғуфрон мегӯяд, аз чеҳраи ӯ пайдо буд, ки дар ҳоли интихоб қарор дорад: бо ҳукумат бошад ва ё бо ҳамсафони қаблиаш.
Далер Ғуфронов мегӯяд, «баъзе ишораҳо мекард, ки ӯ дар миёни обу оташ қарор дорад. Эҳсос мекард, ки вазъи минтақа аз шахсияти ӯ хеле бастагӣ дорад. Ман дарёфтам, ки барои ӯ рӯшан кардани мавқеъ дар баробари ҳаводиси он рӯз хатар дошт. Дар ин бора чизе намегуфт. Ҳарфи дилашро пӯшида медошт, аммо дар ин бора бо нигаронӣ сӯҳбат мекард. Ба назарам, таҳти як фишори маънавӣ мавқеъгирӣ кард ва кораш то ин ҷо кашид».
Мирзо Зиёев, тибқи иттилои расмӣ, бо мухолифини ҳукумат пайваст ва дар ҳоли муқовимат дастгир ва пас аз сӯйи гурӯҳи номаълуме кушта шудааст. Коршиносон мегӯянд, марги ӯ бо назардошти ҷиддияти шахсияташ барои тағйири раванди ҳаводис дар Тавилдара муҳим буда метавонад.
Андрей Грозин, корманди Пажӯҳишгоҳи Иттиҳоди давлатҳои муштаракулманофеъ дар Маскав мегӯяд, шояд хадамоти махсуси Тоҷикистон иттилоъ доштанд, ки Мулло Абдулло ва Мирзо Зиёев мехоҳанд як шаванд. Оқои Грозин меафзояд, шояд ин ҷо на фақат дар бораи иттиҳоди ин ду нафар, балки таҳти як эътилоф муттаҳид шудани афроди дигари норизо аз ҳукумат низ сухан равад.
Оқои Грозин гуфт, «сабабҳо барои норизоиятӣ ҳам дар миёни элита ва ҳам мардум кофӣ ҳастанд. Албатта, ҳукумати имрӯза фаъолона он далелро истифода мекунад, ки ба ҳеҷ ваҷҳ набояд ҷанги шаҳрвандӣ такрор шавад. Аммо ҳама хуб мефаҳманд, ки раҳбарияти имрӯза бесалоҳият аст».
Мақомоти Тоҷикистон пас аз ду моҳ ба гуфтугузорҳои ғайрирасмӣ дар мавриди вазъи ноамни шарқи Тоҷикистон бо пахши як баёнияи расмӣ хотима гузоштанд. Аммо дар ин баёния низ он чӣ дар Тавилдара мегузарад ва ҳам марги Мирзо Зиёев ба амалиёти алайҳи маводи мухаддир таҳти унвони «Кӯкнор-2009» рабт дода мешавад.
Вале мақомот аз сӯи дигар, ба ҳамкории зердастони Мирзо Зиёев бо Ҳаракати исломии Ӯзбакистон низ ишора мекунад ва аз боздошти 5 чечен дар Душанбе ҳарф мезананд, ки ба назари таҳлилгарони умур, баёнгари аз чаҳорчӯби амалиёти “Кӯкнор” хеле фаротар рафтани масъала аст.
Аммо бо аз байн рафтани чеҳраи муассир дар вазъи Тавилдара дар шахси Мирзо Зиёев хатари фаъолияти зиддиҳукуматии бақия размандагон коҳиш меёбад?
Мирзохуҷа Аҳмадов, собиқ фармондеҳи нерӯҳои оппозитсиюн ва собиқ афсари баландпояи вазорати умури дохилӣ дар минтақаи Рашт, мегӯяд, марги Мирзо Зиёев баръакс номаниҳои бештар дар минтақаро эҷод хоҳад кардМирзохӯҷа Аҳмадов, собиқ фармондеҳи оппозитсиюн ва собиқ афсари баландпояи Вазорати умури дохилӣ дар минтақаи Рашт, мегӯяд, марги Мирзо Зиёев баръакс ноамниҳои бештар дар минтақаро эҷод мекунад.
Абдулғанӣ Муҳаммадазимов, раиси Анҷумани сиёсатшиносони Тоҷикистон, ҳам бар ин ақида аст, ки бо марги Мирзо Зиёев қазияи Тавилдараро намешавад ҳалшуда ҳисобид. Оқои Муҳаммадазимов мегӯяд, дар минтақа ҳанӯз фармондеҳоне боқӣ мондаанд, ки метавонанд, дар ҳолати зарурӣ пешвоиро ба даст гиранд.
Вай афзуд, «бояд базаи иҷтимоии онҳоро бехатар кард. Кори зиёде бояд кард, масалан, дар масъалаи кам кардани фақр. Вақте сатҳи камбизоатӣ баланд аст, ин гуна қумондонҳои нав ҳатто метавонанд пайдо шаванд ва дар атрофи худ мардумро гирд оранд».
Мирзохӯҷа Аҳмадов низ бо назардошти вазъи Афғонистон эҳтимоли пайдо шудани нерӯҳои навро баъйид намедонад. Вай мегӯяд, «гуфти мардум аст, ки «ҳамсоя аз ҳамсоя ранг мегирад». Дар шароити ҳозира шояд нерӯҳое пайдо шуда бошанд, ки қумондонҳои пешинаро мегӯянд: агар ёрдам кунед, аҷаб, агар ёрдам накунед, халал нарасонед!».
Абдулғанӣ Муҳаммадазимов гуфт, ҳукумати Тоҷикистон бояд аз дубора ба пойгоҳи нерӯҳои тундрав табдил ёфтани Тавилдара , тавре ки дар замони ҷанги шаҳрвандӣ буд, ҷилавгирӣ кунад. Вай афзуд, «ин нуқта аз маризии худ ба дигар минтақаҳо ишора дода меистад. Он нафароне, ки аз ҳукумати имрӯза норизо ҳастанд, метавонанд аз он минтақаҳо ба ин ишораҳо посух диҳанд. Як эҳтимол ҳаст, аммо ҳукумат бояд ҳама корро барои ҷилавгирӣ аз ин кунад».
Ба ҳамин минвол, коршиносон мегӯянд, ҳаводиси Тавилдара барои ҳукумати Тоҷикистон як қатор мушкилоти мавҷуд дар ҷомеаи Тоҷикистон, аз қабили фақр, фасод, маҳалгароӣ ва дар ҳошия қарор додани нерӯҳои мухолиф, аммо дар ҷомеа бонуфузро ба сурати рӯшантар бармало мекунад. Онҳо мегӯянд, маҳз ҳамин авомил ба қудратҳои хориҷӣ низ дастак медиҳанд, то бо сарнавишти мардуми минтақа бозӣ кунанд.
Далер Ғуфронов, охирин рӯзноманигори тоҷик, ки бо Мирзо Зиёев моҳи майи соли равон дар пайи паҳн шудани шоеот дар бораи пайдо шудани гурӯҳи Мулло Абдулло дар Тавилдара, маҳалли сукунати ӯ, сӯҳбат кардааст, мегӯяд, марҳум овозаҳоро, тавре ки ҳукумат мехост, рад мекард. Аммо оқои Ғуфрон мегӯяд, аз чеҳраи ӯ пайдо буд, ки дар ҳоли интихоб қарор дорад: бо ҳукумат бошад ва ё бо ҳамсафони қаблиаш.
Далер Ғуфронов мегӯяд, «баъзе ишораҳо мекард, ки ӯ дар миёни обу оташ қарор дорад. Эҳсос мекард, ки вазъи минтақа аз шахсияти ӯ хеле бастагӣ дорад. Ман дарёфтам, ки барои ӯ рӯшан кардани мавқеъ дар баробари ҳаводиси он рӯз хатар дошт. Дар ин бора чизе намегуфт. Ҳарфи дилашро пӯшида медошт, аммо дар ин бора бо нигаронӣ сӯҳбат мекард. Ба назарам, таҳти як фишори маънавӣ мавқеъгирӣ кард ва кораш то ин ҷо кашид».
Сабабҳо барои норизоиятӣ ҳам дар миёни элита ва ҳам мардум кофӣ ҳастанд. Албатта, ҳукумати имрӯза фаъолона он далелро истифода мекунад, ки ба ҳеҷ ваҷҳ набояд ҷанги шаҳрвандӣ такрор шавад...
Андрей Грозин, корманди Пажӯҳишгоҳи Иттиҳоди давлатҳои муштаракулманофеъ дар Маскав мегӯяд, шояд хадамоти махсуси Тоҷикистон иттилоъ доштанд, ки Мулло Абдулло ва Мирзо Зиёев мехоҳанд як шаванд. Оқои Грозин меафзояд, шояд ин ҷо на фақат дар бораи иттиҳоди ин ду нафар, балки таҳти як эътилоф муттаҳид шудани афроди дигари норизо аз ҳукумат низ сухан равад.
Оқои Грозин гуфт, «сабабҳо барои норизоиятӣ ҳам дар миёни элита ва ҳам мардум кофӣ ҳастанд. Албатта, ҳукумати имрӯза фаъолона он далелро истифода мекунад, ки ба ҳеҷ ваҷҳ набояд ҷанги шаҳрвандӣ такрор шавад. Аммо ҳама хуб мефаҳманд, ки раҳбарияти имрӯза бесалоҳият аст».
Мақомоти Тоҷикистон пас аз ду моҳ ба гуфтугузорҳои ғайрирасмӣ дар мавриди вазъи ноамни шарқи Тоҷикистон бо пахши як баёнияи расмӣ хотима гузоштанд. Аммо дар ин баёния низ он чӣ дар Тавилдара мегузарад ва ҳам марги Мирзо Зиёев ба амалиёти алайҳи маводи мухаддир таҳти унвони «Кӯкнор-2009» рабт дода мешавад.
Вале мақомот аз сӯи дигар, ба ҳамкории зердастони Мирзо Зиёев бо Ҳаракати исломии Ӯзбакистон низ ишора мекунад ва аз боздошти 5 чечен дар Душанбе ҳарф мезананд, ки ба назари таҳлилгарони умур, баёнгари аз чаҳорчӯби амалиёти “Кӯкнор” хеле фаротар рафтани масъала аст.
Аммо бо аз байн рафтани чеҳраи муассир дар вазъи Тавилдара дар шахси Мирзо Зиёев хатари фаъолияти зиддиҳукуматии бақия размандагон коҳиш меёбад?
Абдулғанӣ Муҳаммадазимов, раиси Анҷумани сиёсатшиносони Тоҷикистон, ҳам бар ин ақида аст, ки бо марги Мирзо Зиёев қазияи Тавилдараро намешавад ҳалшуда ҳисобид. Оқои Муҳаммадазимов мегӯяд, дар минтақа ҳанӯз фармондеҳоне боқӣ мондаанд, ки метавонанд, дар ҳолати зарурӣ пешвоиро ба даст гиранд.
Вай афзуд, «бояд базаи иҷтимоии онҳоро бехатар кард. Кори зиёде бояд кард, масалан, дар масъалаи кам кардани фақр. Вақте сатҳи камбизоатӣ баланд аст, ин гуна қумондонҳои нав ҳатто метавонанд пайдо шаванд ва дар атрофи худ мардумро гирд оранд».
Мирзохӯҷа Аҳмадов низ бо назардошти вазъи Афғонистон эҳтимоли пайдо шудани нерӯҳои навро баъйид намедонад. Вай мегӯяд, «гуфти мардум аст, ки «ҳамсоя аз ҳамсоя ранг мегирад». Дар шароити ҳозира шояд нерӯҳое пайдо шуда бошанд, ки қумондонҳои пешинаро мегӯянд: агар ёрдам кунед, аҷаб, агар ёрдам накунед, халал нарасонед!».
Абдулғанӣ Муҳаммадазимов гуфт, ҳукумати Тоҷикистон бояд аз дубора ба пойгоҳи нерӯҳои тундрав табдил ёфтани Тавилдара , тавре ки дар замони ҷанги шаҳрвандӣ буд, ҷилавгирӣ кунад. Вай афзуд, «ин нуқта аз маризии худ ба дигар минтақаҳо ишора дода меистад. Он нафароне, ки аз ҳукумати имрӯза норизо ҳастанд, метавонанд аз он минтақаҳо ба ин ишораҳо посух диҳанд. Як эҳтимол ҳаст, аммо ҳукумат бояд ҳама корро барои ҷилавгирӣ аз ин кунад».
Ба ҳамин минвол, коршиносон мегӯянд, ҳаводиси Тавилдара барои ҳукумати Тоҷикистон як қатор мушкилоти мавҷуд дар ҷомеаи Тоҷикистон, аз қабили фақр, фасод, маҳалгароӣ ва дар ҳошия қарор додани нерӯҳои мухолиф, аммо дар ҷомеа бонуфузро ба сурати рӯшантар бармало мекунад. Онҳо мегӯянд, маҳз ҳамин авомил ба қудратҳои хориҷӣ низ дастак медиҳанд, то бо сарнавишти мардуми минтақа бозӣ кунанд.
